حدیث علی علیه السلام و نظریه نسبیت اخلاق

بحث ما درباره مسئله نسبی بودن اخلاق و طبعاً نسبی بودن تربیت بود. بنا بر نظریهای که میگوید اخلاق نسبی است و در زمانهای مختلف و در منطقههای مختلف و درباره افراد مختلف، مختلف میباشد، ما نمیتوانیم یک طرح اخلاقی برای همه افراد بشر آنهم در همه زمانها ارائه کنیم، و هر طرح اخلاقی از طرف هر مکتبی (اعمّ از اسلام و غیر اسلام) عرضه بشود باید محدود باشد به منطقه خاص، به زمان خاص، به شرایط مخصوص، و طبعاً در جای دیگر باید چیز دیگری بجای آن حکومت کند.

ما در بحث خودمان رسیدیم به اینجا که فرق است میان اخلاق و رفتار.

اخلاق- که عبارت است از یک سلسله خصلتها و سجایا و ملکات اکتسابی که بشر آنها را به عنوان اصول اخلاقی میپذیرد، یا به عبارت دیگر قالبی روحی برای انسان که روح انسان در آن قالب و در آن کادر و طبق آن طرح و نقشه ساخته میشود، و چگونگی روح انسان است که چگونه باید باشد- یک امر ثابت و مطلق و همگانی و همیشگی است. ولی رفتار انسان که عبارت است از پیاده کردن همان روحیات در خارج، در شرایط مختلف، مختلف میشود و باید هم مختلف بشود. و به عبارت دیگر مظاهر و مجالی اخلاق انسانی در شرایط مختلف، مختلف است. در یک جا