صددرصد منفعت جوست و او را در غیر طریق منفعت شخصی نمیشود وارد کرد.

حداکثر این است که اگر انتظار یک کار اخلاقی از وی داشته باشیم که نفعش به غیر برسد، باید هوشیاریاش را زیاد کنیم و به او تفهیم نماییم که مصالح خود را با منافع جامعه هماهنگ کند. اخلاق در این نظریه به عنوان یک خصلت مطرح است، خصلتی هوشیارانه که انسان در همه جا منافع خود را با مصالح جامعه هماهنگ کند. طبق این مکتب نیز اخلاق به عنوان یک خصلت، امری ثابت است نه نسبی.

گفتیم که مکتب دیگری در باب اخلاق هست و آن مکتب قدماست. آنها در باب اخلاق نظرشان به اصل عدل است بر مبنای روح مجرّد. میگویند خلق خوب عبارت است از اینکه نوعی توازن و تعادل میان جمیع قوا برقرار بشود تحت حکومت مطلق قوّه عاقله، به طوری که قوا و غرایز حکم رعیت این یک حاکم را داشته باشند. طبق این مسلک هم معلوم است که اخلاق امر مطلقی است. اینکه انسان به گونهای باشد که تمام قوا و غرایزش در مقابل نیروی عقلش رام باشند، چیزی نیست که بگوییم در این زمان با زمان دیگر فرق میکند. رام بودن رام بودن است.

همچنین مکتب افلاطونی براساس زیبایی بود و میگفت ریشه اخلاق زیبایی روح است، که این هم یک امر ثابتی است [و اخلاق از نظر این مکتب یک امر مطلق است.] البته افلاطون ریشه آن زیبایی را تعادل میدانست.

رفتار، نسبی است

یک مطلب هست و آن اینکه مطلق بودن اخلاق را با مطلق بودن فعل اخلاقی نباید اشتباه کرد؛ یعنی روی یک فعل نمیشود تکیه کرد و گفت همیشه این فعلْ اخلاقی است، همچنان که نمیشود گفت همیشه این فعل ضد اخلاق است. و غالباً این است که اسباب اشتباه افراد شده است، خیال کردهاند که لازمه اخلاق مطلق و ثابت این است که افعال را از اول دسته بندی کنیم، یک دسته کارها را بگذاریم در طرفی و بگوییم این کارها کارهای اخلاقی است و یک دسته کارها را بگذاریم در طرف دیگر و بگوییم این کارها کارهای غیر اخلاقی است. ولی باید گفت چنین نیست، به قول قدما: با وجوه و اعتباراتِ افعال فرق میکند، یعنی ممکن است [یک فعل با یک اعتبار] اخلاقی باشد [و با اعتبار دیگر] ضد اخلاقی. اینکه رفتار مطلق است یا