دیگران را محترم شمرد، یعنی کارهایش را آنچنان تنظیم کند که به نفع دیگران باشد و لااقل ضرر دیگران در آن نباشد، چون میداند که اگر این کار را بکند دیگران هم با او مقابله به مثل میکنند، یعنی دیگران هم طوری عمل میکنند که نفع او تأمین شود و ضرری به وی نرسد. بنابراین فعل اخلاقی فعلی است که ناشی از یک هوش زیاد باشد که هوش انسان او را رهبری کند به اینکه اگر میخواهی منفعت خود را در حد اعلی به دست آوری باید آن را در ضمن منفعت اجتماع به دست آوری؛ یعنی منافع خود را با منافع اجتماع هماهنگ کن، اگر برای اجتماع کار کنی منفعتت بهتر تأمین میشود. بنا بر این نظریه، اخلاق از مقوله هوش فردی میشود، هوشی که در راه منافع فرد کار میکند، یعنی هوش فردی تشخیص میدهد که منفعت فرد در منفعت اجتماع است. بسیاری اینطور فکر میکنند و از آن جمله است راسل در کتابی تحت عنوان جهانی که من میشناسم..

ایراد بزرگی که به این حرف گرفته شده این است که همیشه انسان چنین صغری و کبرایی تشکیل نمیدهد. در مواردی چنین عمل میکند که از دیگران ضعیفتر باشد یا نیرویش مساوی با نیروی دیگران باشد. اما اگر انسان در شرایطی قرار گیرد که نیرویش از نیروی دیگران بیشتر باشد و در نتیجه از عدم عکس العمل مؤثر دیگران مطمئن باشد، چون مقیاس نفع رساندنش به دیگران این است که منفعت خودش بهتر تأمین شود، وقتی میبیند که اگر حق دیگران را برباید، دیگران را استثمار کند و به حدود دیگران تجاوز کند منافعش بهتر تأمین میشود، مسلّم این راه را انتخاب میکند. بنابراین، این راه نمیتواند راه صحیح و مطمئنی باشد؛ یعنی ممکن است کسی چنین عقیده داشته باشد که اساساً اخلاق برای بشر غلط است، ولی اگر مثل راسل مدعی شد که پایهای هم برای اخلاق به وجود آورده که بر اساس آن میخواهد مردم را تربیت کند بدون اینکه واقعاً اخلاق اجتماعی پیدا کنند، این راه راه صحیحی نیست.

روش تربیت در مکاتب مختلف

حال با توجه به مکاتب مذکور، اگر ما بخواهیم افراد و اجتماع را تربیت صحیح اخلاقی بکنیم، بنا بر بعضی مکاتب، باید کوشش کنیم که احساسات نوع دوستانه تقویت شود. این مکاتب قهراً میگویند چون ریشه اخلاق احساسات نوع دوستانه