یعنی شیفته و فریفته میشوند، اصلًا عاشق میشوند، نوع خاصی از عشق. چرا مردم به اولیاء اللَّه عشق میورزند؟ دوستی بدون زیبایی امکان ندارد. حتماً در او یک زیبایی هست.

ویل دورانت در کتاب لذات فلسفه جملهای از افلاطون نقل میکند که:

هوشیاری، عمل هوشیارانه نیست [1] بلکه زیبایی و تناسب میان عوامل خُلقی فرد است. به عبارت دیگر هوشیاری یعنی حسن ترکیب و لطف ترتیب رفتار انسانی. خیر مطلق در تیزهوشی یا توانایی غیراخلاقی نیست، بلکه عبارت است از تناسب اجزاء با کل، خواه در فرد و خواه در اجتماع.

جمله بسیار خوبی است.

این هم یک بیان در معیار فعل اخلاقی، و عامل اجرایش هم برمیگردد به حس جمال دوستی در انسان، با توجه به این نکته که حس زیبایی و جمال در انسان منحصر و محدود به جمال حسی و زیبایی جسمانی نیست.

دین، تنها ضامن اجرای اخلاق

در اینجا به این مطلب میرسیم که آیا اخلاق منهای دین میتواند وجود داشته باشد یا نه؟ اگر هم بتواند وجود داشته باشد، دین مؤید و نیرو و پشتوانهای برای اخلاق میشود. بعضیها حتی خود فرنگیها چنین نظر دادهاند که اخلاق منهای دین پایهای ندارد. داستایوسکی نویسنده روسی میگوید: اگر خدا نباشد همه چیز مباح است.

مقصودش این است که هیچ چیز دیگری که بتواند واقعاً مانع انسان از انجام اعمال ضد اخلاقی بشود نیست. او نظریه کانت و دیگران را در این زمینه قبول ندارد و منظورش از «اگر خدا نباشد» «اگر دین نباشد» است.

تجربه نشان داده آنجا که دین از اخلاق جدا شده، اخلاق خیلی عقب مانده است. هیچ یک از مکاتب اخلاقی غیردینی در کار خود موفقیت نیافتهاند. قدر