بچه دبستان از نوجوان دبیرستان و نوجوان دبیرستان از جوان دانشگاه جنبه پذیرشش بیشتر است. انسان در سن پنجاه سالگی شخصیتش منعقد میشود. البته مبالغه نباید کرد، انسان یک موجود قابل تغییر و قابل توبه و بازگشت است و ممکن است در سن صدسالگی هم خود را تغییر دهد. ولی شک نیست که حالات روحی کم کم ملکه میشود و برگرداندن آنها دشوار میگردد.

تمثیل مولوی

مولوی مَثَلی میآورد راجع به اینکه هرچه انسان بزرگتر میشود صفات او قویتر و ریشه دارتر میگردد. میگوید مردی خاری را در معبر مردم کاشت و مردم از این بوته خار در رنج بودند. او قول داد که سال دیگر آن را بکند، و سال دیگر نیز کار را به سال بعد موکول کرد و سالهای بعد نیز به همین ترتیب عمل کرد. از طرفی درخت سال به سال ریشه دارتر میشد و از طرف دیگر خود او سال به سال ضعیفتر میگردید، یعنی میان درخت و قوّت او نسبت معکوس برقرار بود. حالات انسان نیز مانند خاربُن و خارکن است. روز به روز صفات در انسان ریشههای عمیقتری پیدا میکند و اراده انسان را ضعیفتر میکند. قدرت یک جوان در اصلاح نفس خود از یک پیر بیشتر است.

سعدی نیز میگوید:

او به چوبتر و خشک تشبیه میکند که تاتر است انعطاف دارد و هرچه خشکتر شود انعطاف آن کمتر میگردد، و وقتی کاملًا خشک شود یک حالت ثابت به خود میگیرد و تغییر نمیکند. مولوی میگوید: «مهر اول کی ز دل زایل شود» و روی مهر اول خیلی تکیه میکند؛ یعنی محبتی که اول در دل انسان رفت تا آخر میماند، همانطور که بغض اول هم که در دل آدمی آمد بیرون نمیرود. میگویند معاویه میگفت کاری میکنم که بچهها که بزرگ میشوند بغض علی بن ابیطالب در آنها پرورش یابد. یا در مثالهای خود میگوییم: «با شیر اندرون شد و با جان بدر رود.» هرچه که با شیر به جان انسان وارد شود، فقط با مردن بیرون میرود. روی