مسئله عادت

بحث راجع به این مطلب بود که «تربیت»- همانطور که مفهوم این لغت دلالت میکند- پرورش دادن استعدادهای انسانی است که البته شامل پرورش جسم نیز میشود. و اینچنین گفتیم که «تربیت» ساختن نیست آنطور که مثلًا خانهای را میسازند که اجزاء و اشیائی را با هم ترکیب میکنند و نظمی میانشان برقرار میسازند، بلکه از نوع پرورش یک موجود زنده یعنی فراهم کردن زمینه رشد استعدادی که در موجود زنده هست میباشد آنچنان که گلها و درختها را رشد و پرورش میدهند، که البته در پرورش انسان مسائل بیشتری وجود دارد. مثلًا شاید در گلها و درختها نشود یک استعداد را پرورش داد و استعداد دیگری را راکد گذاشت، ولی در انسان این جهت ممکن است که یک استعداد از استعدادهای انسان پرورش یابد و استعدادهای دیگر پرورش نیابد و این خود منشأ عدم تعادل در انسان بشود، و بنابراین ضرورت دارد که در پرورش انسان تعادلی میان همه استعدادهای طبیعی باشد که فعلًا این بحث مطرح نیست.

گفته شد که تربیت، ساختن و از نوع صنعت نیست، صرف پرورش است.

ممکن است کسی چنین بگوید که قسمتی از تربیت، پرورش است و قسمت دیگر ساختن، و یا لااقل بگوید اینجا دو نظریه است: [نظریه علمای قدیم و نظریه علمای