در مجلسی روی دامن دوستش نشسته است، بچهای که نمیفهمد که نباید ادرار بکند. برای این بچه ادرار کردن مثل آب خوردن است و دیگر فرق نمیکند که در دامن مادر ادرار میکند یا در دامن دوست مادر. این عمل را انجام میدهد. مادر ناراحت و عصبانی میشود و کتکش میزند. بدیهی است این بچه نمیفهمد که معنای این کتک این است که تو چرا اینجا ادرار کردی و قبلًا نگفتی. آنچه که در روح او وارد میشود این است که نباید ادرار بکند و نتیجه این است که هروقت بخواهد ادرار بکند یک حالت اضطراب و هیجانی به او دست میدهد، یک ترسی در روحش وارد میشود از ادرار کردن، و بعد از آن همیشه از عمل طبیعی خودش ترسناک است و این ممکن است عوارض جسمانی و عصبی و عقدههای روانی ایجاد کند و ایجاد هم میکند. ( «تابوها» که میگویند، همین جور چیزهاست). این از نظر بچه یک ترس بیمنطق است؛ از نظر مادر یک منطقی دارد ولی از نظر بچه منطقی ندارد.

و لهذا ما در احادیث متعددی میبینیم که گاهی اتفاق افتاده که طفلی را آوردهاند خدمت رسول اکرم که مثلًا ایشان دعایی به گوشش بخوانند. در همان حالی که روی دامن ایشان بوده ادرار کرده. پدر یا مادر او که آنجا بودهاند ناراحت و عصبانی شدهاند. پیغمبر فرمودهاند: کاری به او نداشته باشید، لاتُزْرِموا یعنی جلوی بولش را نگیرید، و نسبت به فرزندان خودشان هم هست که دستور میدادند: لاتُزْرِموا عَلَی ابْنی. وقتی بچه میخواهد ادرار بکند، هرجا که باشد، همین قدر که شروع کرد به ادرار، جلویش را نگیرید. بله، بچه هروقت رسید به این حد که بر اثر عادت کردن فهمید که نباید مثلًا روی فرش ادرار کرد، یعنی بدون اینکه اعمال خشونت کنند عادتش بدهند که مثلًا روی فرش ادرار نکند و خودش هم بفهمد که روی فرش ادرار کردن خوب نیست، آن وقت اگر از روی فهم چنین کاری بکند این یک حالت طغیانی است در او، یعنی لجاجتی است علیه آنچه که خودش میفهمد. در چنین موردی خشونت کردن ممکن است مفید واقع بشود. ولی تا به این مرحله نرسیده است، مسلّم خشونت یک عامل مفیدی نیست.

در اجتماع بزرگ البته مطلب روشن است که عامل خشونت لازم است در مواردی که آدم بزرگ میداند که فلان کار را نباید بکند ولی علیه مقررات و قوانین طغیان میکند. در چنین مواقعی برای جلوگیری از طغیان، هیچ مانعی ندارد که عامل