پیغمبران را به وسیله بیان یاری نموده، و به سبب برهانها به ربوبیت خویش دلالتشان کرده است. بعد حضرت به آیه «انَّ فی خَلْقِ السَّمواتِ وَ الْارْضِ ... لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یعْقِلونَ» استدلال میکند.

آخربینی

یکی دیگر از خواص عقل که تربیت عقل افراد باید بر این اساس باشد مسئله آینده را به حساب آوردن است که روی این مطلب نیز در تربیتهای اسلامی زیاد تکیه میشود که خودتان را در زمان حال حبس نکنید، به آینده توجه داشته باشید و عواقب و لوازم و نتایج نهایی کار را در نظر بگیرید.

حدیث معروفی هست که ما در داستان راستان نقل کردهایم که شخصی میآید خدمت حضرت رسول و عرض میکند: یا رسول اللَّه! مرا موعظه بفرمایید. حضرت به او فرمود: آیا اگر بگویم به کار میبندی؟ گفت: بلی. باز حضرت تکرار کرد: آیا اگر بگویم براستی به کار میبندی؟ گفت: بلی. یک دفعه دیگر هم حضرت این جمله را تکرار فرمود. این سه بار تکرار کردن برای این بود که حضرت میخواست کاملًا او را برای آن حرفی که میخواهد بگوید آماده کند. همینکه سه بار از او اقرار گرفتند و آمادهاش کردند، فرمودند: اذا هَمَمْتَ بِامْرٍ فَتَدَبَّرْ عاقِبَتَهُ [1] هرکاری را که به آن تصمیم میگیری، آن آخرهایش را نگاه کن. و همین است که در ادبیات اسلامی تحت عنوان «آخربینی» آمده است، مخصوصاً در مثنوی در این زمینه زیاد بحث شده است. میگوید:

لزوم توأم بودن عقل و علم

مسئله دیگر این است که عقل و علم باید با یکدیگر توأم باشد، و این نکته بسیار خوبی است. اگر انسان تفکر کند ولی اطلاعاتش ضعیف باشد، مثل کارخانهای است