است، مخصوصاً با توجه به اینکه مشاهدات عینی خلاف این قضیه را ثابت میکند.

مکتب اخلاقی راسل

اخلاق دیگر اخلاقی است که برتراند راسل پیشنهاد میکند که در کتابهای متعددی نظریهاش را بیان کرده است. یکی از آن کتابها کتاب معروف جهانی که من میشناسم است که در آن فصلی را به اخلاق اختصاص داده. دیگر، کتاب زناشویی و اخلاق است. اگرچه آنجا بحثش فقط درباره اخلاق جنسی است ولی باز کل نظریهاش روشن میشود. به نظرم در کتاب جهان بینی علمی هم هست. یکی دو جای دیگر نیز هست که الآن یادم نمیآید.

راسل اخلاقش به اصطلاح اخلاق عقلی به معنی اخلاق تیزهوشی است. او در واقع به دلیل همان مادی فکر کردنش، به هیچ معیاری از معیارهای اخلاقی قائل نیست؛ نه به خیر و فضیلت افلاطون اعتقادی دارد، نه به حد وسط ارسطو و نه به اخلاق وجدانی یعنی احساس تکلیف کانت. میگوید: بشر یک موجودی است که جبراً منفعت خواه آفریده شده، جز در پی سود خودش نیست، بقیه همهاش حرف است. باور نکنید که بشر جز سود خودش چیز دیگری را بخواهد. از طرف دیگر ما در جامعه نیاز داریم به یک سلسله روابط حسنه که نام آنها را «اخلاق» گذاشتهایم.

میگوییم حقوق یکدیگر را رعایت کنیم، نسبت به یکدیگر احترام بگزاریم، وظایف اجتماعی خودمان را انجام بدهیم. وظایف و تکالیف خود را انجام دادن، حقوق دیگران را رعایت کردن، به شخصیت دیگران احترام گزاردن، آنچه که بشر در زندگی اجتماعیاش به آن احتیاج دارد به نام اخلاق، همینهاست. بعد میگوید:

اخلاق این است که ما کاری بکنیم که همین اصول در جامعه حکمفرما باشد؛ افراد همه معتقد به این اصول بشوند که حقوق یکدیگر را رعایت کنند، وظایفشان را انجام بدهند، به یکدیگر احترام بگزارند و از این قبیل. شما میخواهید اینها را بر یک مبنای غیر مادی قرار بدهید: چرا حقوق یکدیگر را رعایت کنیم؟ چون فضیلت این است یا چون تکلیف و مسئولیت چنین ایجاب میکند. میگوید: نه، این حرفها اساس و پایهای ندارد، حقیقت این است که منافع انسان هم در همین است. ما باید به بشر بفهمانیم که تو باید دنبال منافع و خوشی خودت باشی، و منافع تو در همین است. اشتباه میکنی که خیال میکنی اگر حق دیگری را پایمال کنی به خودت سود