خشمشان را نسبت به طبقه حاکم فرو مینشاند و آرامش پیدا میکنند، بنابراین کار بدی است. بگذار هرچه بیشتر نابسامانی وجود داشته باشد تا او بیشتر تحریک بشود و بیشتر خشم بگیرد. اینکه شما میخواهید جلو آن ستمگر را بگیرید، اثرش آرام کردن مظلوم است. بگذار هرچه بیشتر ستم کند تا این مظلوم تضادش با او بیشتر بشود، فاصلهاش با او بیشتر گردد، شکاف میان اینها عمیقتر بشود که تا شکاف عمیق نشود انقلاب رخ نمیدهد، و جامعه هم راه تکامل را جز از طریق انقلاب طی نمیکند. پس روح مطلب این است. حال رسیدیم به اصل مطلب.

مفهوم تکامل از نظر مارکسیسم

گفتیم اگر ما اینطور بگوییم که این مکتب معیار اخلاق را تکامل میداند جای ایراد است- و درست هم هست- که کدام مکتب اخلاقی است که لااقل به عقیده خودش معیار ضد تکاملی داشته باشد؟ هر مکتبی به عقیده خودش معیارهای اخلاقیاش معیارهای تکاملی است. پس چه خصوصیتی هست که این مکتب چنین ادعایی میکند؟ این سؤال البته بجاست و لذا باید در مقام توضیح بگوییم: این مکتب، تکامل را با دید خاص میبیند. تکامل برای او مفهوم ندارد جز انقلابی که ناشی از تضادهای درونی جامعه است. مکتبهای دیگر قائل به اصلاحات تدریجی و تکامل تدریجی هستند. یک مکتب قائل است که اگر من به اندازه یک ذره هم به جامعه خدمت کنم، همان یک ذره گامی در راه تکامل است. اگر من یک ذره هم کار اخلاقی بکنم، همان یک ذره در نهایت امر به سود تکامل است. مثلًا یک وقت ما میخواهیم درخت به ثمر برسد و یک وقت میخواهیم دیگ منفجر بشود؛ دو نوع کار است. اگر بخواهیم درخت به ثمر برسد یا جنین به دنیا بیاید، مراقبتهای جزئی نافع است. یک درخت را هرچه بیشتر مراقبت کنیم که کرمی، آفتی، شتهای به آن نرسد، آب به موقع به آن برسد، نور به آن برسد، اگر احتیاج به کود دارد به آن برسد، زمینش اگر احتیاج به بیل زدن دارد بیل زده بشود (یعنی یک سلسله مراقبتهای تدریجی) میوهاش زودتر و بهتر به ثمر میرسد. همچنین یک جنین که در رحم است، هرچه بیشتر مراقبت بشود بهتر و سالمتر به دنیا میآید. اما یک وقت هست که ما میخواهیم دیگ منفجر بشود. اگر میخواهیم دیگ را منفجر کنیم باید در آن یک مقدار آب بریزیم، تمام منافذ را ببندیم، بعد به آن حرارت بدهیم تا بخار کند و