مقوله تکلیف است.

نظریه دیگری در باب معیار اخلاقی [بودن یک فعل] داریم و آن نظریه معروف حسن و قبح ذاتی افعال است. میدانیم عدهای بودهاند که برای افعال، حسن و قبح ذاتی قائل بودهاند و این به یک معنای خاص درست است، البته تعبیرش فرق میکند. گفتهاند زیبایی یا حسن دو جور است: حسن حسی داریم و حسن عقلی، همچنان که حسن خیالی هم داریم، و حسن حسی بر چند قسم است. «حسن» یعنی زیبایی، و زیبایی تعریف هم ندارد، مِمّا یدْرَک وَ لا یوصَف است. حسن حسی ممکن است بصری باشد، ممکن است سمعی باشد و حتی ممکن است لمسی باشد، ذوقی باشد، شمّی باشد. حسن عقلی هم داریم؛ بعضی چیزها به دیده عقل زیباست و جاذبه دارد. خاصیت زیبایی را از جاذبهاش میشود فهمید. هرچه که در انسان عشق و شوق تولید کند و انسان را به سوی خودش بکشاند و تحسین و آفرین و تقدیس انسان را هم جلب کند «زیبایی» است. گفتهاند بعضی کارها ذاتاً زیباست و بعضی کارها ذاتاً زشت و نازیباست، همینطور که صورتها بعضی ذاتاً زیباست و بعضی نازیبا. مثلًا راستی ذاتاً زیباست. حق، سخن راست، زیباست. امانت ذاتاً زیباست. سپاسگزاری ذاتاً زیباست. احسان به غیر ذاتاً زیباست. عدالت کردن ذاتاً زیباست. در مقابل، مقابلات اینها مثل دروغ، ظلم و همه اموری که اخلاق ناپسند خوانده میشود ذاتاً نازیباست. پس [طبق این نظر] معیار اخلاقی [بودن،] زیبایی فعلهاست، آنهم زیبایی عقلی که عقل مستقلًا و مستقیماً درک میکند.

این تعریف خیلی جامعتر از آن تعریفها حتی تعریف کانت است. ولی اگر ملاک را زیبایی بدانیم، بحث حسن و قبح عقلی پیش میآید و البته کمی خالی از دشواری نخواهد بود. به حسب این نظریه که در میان مسلمین زیاد مورد بحث بوده است، اخلاق از مقوله جمال و زیبایی است. بنا بر دو نظریه و بلکه سه نظریه اول، اخلاق از مقوله محبت بود، بنا بر نظریه کانت از مقوله تکلیف بود و بنا بر این نظریه از مقوله زیبایی است ولی زیبایی عقلی؛ هم از مقوله عقل است و هم از مقوله زیبایی، ولی زیبایی معقول.

نظر افلاطون

نظریه دیگری در اینجا هست نزدیک به این نظریه که از افلاطون است. آن هم