شرقیها فکر نمیکنند که شرایطی که غربیها داشتند غیر از شرایطی است که ما داریم.

کم کم تعصبی به نفع ماتریالیسم به وجود آمد نظیر تعصبی که کلیسا نسبت به مذهب داشت. یعنی همانطور که کلیسا به هر زوری که بود میخواست بدون منطق و دلیل مذهب را توجیه کند، اینها هم به هر زوری که هست میخواهند ماتریالیسم را توجیه کنند. میترسند مبادا ماتریالیسم از دستشان گرفته شود و- به قول خودشان- به قرون وسطی برگردند. میگویند: اگر ماتریالیسم از دست ما گرفته شود، یعنی ما باید به قرون وسطی برگردیم. این است که این همه راهی که از طبیعت و از نفس انسان به سوی خدا برای بشر باز است، کوشش میکنند به زور هم شده با توجیه و تأویل بگویند این راهها قابل اعتماد نیست. از جمله همین راهِ گرایشهای معنوی است.

سخن موریس مترلینگ

حالا من دو مثال برای شما ذکر میکنم:

موریس مترلینگ کتابهای زیادی دارد. کتابی راجع به زنبور عسل و کتابی راجع به موریانه نوشته، و شاید همه کتابهایش در ایران ترجمه شده چون نویسنده زبردستی بوده است. او در ایرانِ ما به عنوان یک فیلسوف بزرگ به اصطلاح قالب زده شده و معرفی گردیده، ولی به هر صورت مردی دانشمند و نویسنده بسیار مقتدری بوده است. در دنیای اروپا ادبیات و فلسفه با یکدیگر آمیخته شده. از آنجا که آمیختن ادب و فلسفه، ادبیات را- که بیشتر براساس ذوقیات و تخیلات است، یعنی بیشتر به ذوق انسان ارتباط دارد تا به فکر- غنی میکند و فلسفه را فقیر، این آمیختنْ ادب اروپایی را غنی کرده است و فلسفه اروپایی را فقیر. این مرد آنچه هست این است که یک نویسنده مقتدر است. من همیشه گفتهام که محمد مسعود ایرانی ما اگر در اروپا میبود، حتماً به نام یک فیلسوف معروف میشد، چون او برای خودش نویسندهای بود که مانند مترلینگ میتوانست به همدیگر ببافد. ولی در ایرانِ ما هیچ وقت اینها را به عنوان فیلسوف نمیشناسند و نمیتوانند بشناسند.

زندگی زنبور عسل یک زندگی اعجابآور و غیرقابل توجیه از نظر مادی است که این حیوان این آگاهیهای عجیب را چگونه دارد؟ هیچ نشده که این مطلب