طبیعت سیال میبیند، و بعد میبیند عالم هم که یک جریان دائم است یک حقیقت هست که وحدت آن را حفظ کرده. خورشید، ماه، ستارگان و زمین، اگر به طبیعت خود اینها نگاه کنیم، دائماً در حال عوض شدن هستند. ولی یک حقیقت هست که آن حقیقت است که حافظ عالم است. همینطور که این «من» حافظ بدن است و بدن وحدت خودش را به خاطر او حفظ کرده و شخصیت بدن به شخصیت واقعی روح و روان انسان است، شخصیت عالم هم به شخصیت آن حقیقت ماوراء الطبیعی تغیرناپذیر است. ملّای رومی میگوید:

وجود گرایشهای معنوی در انسان، آیتی برای شناخت خدا

جهت دیگری که به موجب آن نفس انسان آیت است برای خداشناسی، مسئله گرایشهای معنوی انسان است: مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ. سخن بسیار عالی ویلیام جیمز را قبلًا برایتان نقل کردم. البته حرفی است که دیگران هم گفتهاند ولی او با عبارتی بسیار زیبا گفته است. او یک روان شناس تجربی و کسی است که روان شناسی را، مخصوصاً روان شناسی دینی را، وارد مرحله تجربی و آزمایشی کرد. این مرد حدود چهل سال روی تجلّیات روانی مذهبی روانها آزمایش کرده؛ یعنی روانها را از نظر مذهبی مورد معاینه و مطالعه قرار داده، آنهم نه به سبک استدلالی و قیاسی بلکه به سبک تجربی و آزمایشی. نتیجهای که این روان شناس بزرگ جهان از حدود چهل سال آزمایش در روان انسان از نظر گرایشهای معنوی گرفته، این است که میگوید: در وجود انسان همچنان که یک سلسله گرایشها به طبیعت و ماده وجود دارد و اینها انسان را با طبیعت پیوند میزنند و ملاک پیوند و ارتباط انسان با طبیعتاند، یک سلسله گرایشهای دیگر وجود دارد که با حسابهای مادی جور در نمیآید بلکه ضد حسابهای مربوط به پیوند انسان با طبیعت است،