مملوک که جوان است، لباس کهنه و ارزانتر را خودش میپوشد، میگوید من پیرمردم تو جوانی؛ لباس نو و عالی به تو میزیبد نه به منِ پیرمرد. غذای بهتر را به او میخوراند. برای او بیشتر از خودش آسایش میطلبد. عملًا فرقی میان خودش با او قائل نیست. او از مملوکیت همین را احساس میکند که در مکتب این شخص تربیت میشود. این مملوکیت فقط یک دوران مدرسه است که در این دوران، او کمال مییابد.

اساساً فلسفه بردگی در اسلام همین است نه بهره کشی اقتصادی. بردگی یعنی یک تدریس اجباری، یک تربیتِ خواه ناخواه. اسم این عمل چیست که علی بن ابی طالب با قنبرش به بازار میرود، دو پیراهن میخرد، نو را به او میدهد کهنه را خودش انتخاب میکند؟.

زهرای مرضیه با فِضّه خادمهاش طوری رفتار میکند که این زن تا آخر عمر که آزاد زیست میکند دوران پر افتخارش همان دوران چند سالهای است که در خدمت زهرا بوده است. زهرا او را در خانه، خواهر خودش قرار میدهد، کارها را با او تقسیم میکند: یک روز من کار میکنم تو استراحت کن، یک روز تو کار کن من استراحت میکنم. چه کسی جلویش را گرفته بود که هر روز او کار بکند و خودش آسایش داشته باشد؟ ولی او آن را نمیپسندد. آنچه او میپسندد این است: من انسانم تو هم انسانی. من هرگز حاضر نیستم که تو کار کنی زحمت بکشی و من در آسایش باشم، رنج از تو آسایش از من، رنج اگر هست متساوی میان ما تقسیم میشود، آسایش هم اگر هست بهطور متساوی میان ما تقسیم میشود.

این عمل را چه میشود نامید؟ هرچه بنامید عملی است قابل ستایش، آفرین طلب و بزرگوارانه. آیا با منطق سودجویی و منفعت طلبی بشر جور درمیآید؟

نه، با این منطقها جور در نمیآید. حتی هنوز بشر نتوانسته منطق این گونه کارها را کشف بکند به طوری که فرنگیها- البته حرفشان غلط است- گفتهاند کارهای اخلاقی غیر منطقی است یعنی بشر انجام میدهد ولی با منطق هم جور در نمیآید؛ کار اخلاقی با منطق جور درنمی آید. منطق همان نفع طلبی را اقتضا میکند. اینها کارهایی است غیر منطقی، یا اگر خیلی برایش احترام قائل باشند میگویند کارهای فوق منطق است. این همان تعبیر محترمانهای است از اینکه «با منطق جور در نمیآید». نه، با منطق جور در میآید ولی با منطقی برتر و عالیتر جور درمیآید، نه