بشر دارم، انبیای گذشته هم هرکدام به نوبه خود چنین رسالتی داشتهاند، آنها هم برای چنین هدفی آمدهاند؛ ولی من آمدهام کار نیمه تمام آنها را به پایان برسانم (ختم نبوت) برای اینکه من در عصر و زمانی و در شرایطی آمدهام که آنچه به وسیله وحی باید به بشر گفته شود از زبان من باید گفته شود؛ من مبعوث شدهام برای تتمیم و تکمیل اخلاق مکرمتی. این عبارتی است که غزالی و امثال او به صورت حدیث نقل کردهاند. ما در احادیث شیعه گشتیم تا عین عبارت را ببینیم؛ عین این لفظ را من پیدا نکردم ولی مضمون آن در کتب حدیث ما هست. پیغمبر اکرم در حدیثی که وسائل الشیعه نقل کرده است فرمود: عَلَیکمْ بِمَکارِمِ الْاخْلاقِ. البته منافات ندارد که به هر دو عبارت یعنی در نوبتهای متعدد پیغمبر فرموده باشد. در احادیث ما به این عبارت است: عَلَیکمْ بِمَکارِمِ الْاخْلاقِ بر شما باد اخلاق مکرمتی و کریمانه فَانَّ رَبِّی بَعَثَنی بِها که پروردگار من مرا برای این اخلاق مکرمتی مبعوث فرموده است.

فعل طبیعی

حال اخلاق بهطور کلی- یا به تعبیر رسول اکرم اخلاق مکرمتی- چیست و ما از کجا باید شروع کنیم؟ گفتیم ما از مسلّمات و مسائل مسلّم آغاز میکنیم، به مسائل مشکوک که یک مکتب ممکن است آن را اخلاقی بداند و مکتب دیگر اخلاقی نداند فعلًا کار نداریم. آنچه مسلّم است این است که در میان کارهای انسان اغلب کارها را کار طبیعی و فعل طبیعی مینامند نه اخلاقی؛ در این کارها اخلاق صدق نمیکند.

مثلًا انسان از این مجلس برمیخیزد و به خانهاش میرود، احساس گرسنگی میکند غذا میخورد، احساس خستگی میکند به بستر میرود و میخوابد، احساس تشنگی میکند آب مینوشد. این افعال را افعال طبیعی میگویند، یعنی کارهای عادی؛ طبیعت انسان چنین چیزی را اقتضا کرده. یک کودک گرسنه میشود، از گرسنگی احساس رنج میکند و میداند خوردن غذا هم لذت دارد. برای اینکه این رنج را از خودش دور کند و به لذتی نائل بشود، غذا میخورد. وقتی بزرگتر شد و به فایده غذا هم پی برد، میداند که سلامت و حیاتش در گرو این غذاست، اگر غذا نخورد سلامت و حیاتش در خطر است. خواب و صدها کار دیگر همینطور است. تمام فعالیتهای معاشی که انسان میکند که در آن فعالیتها هدفش فقط معاش و زندگی عادی است کارهای طبیعی است. یک تاجر در دفتر تجارتش