راه حل ها

این، دو تفسیر و دو نظر درباره دنیا؛ یکی نظر کسانی که عالم دنیا را بالذات عالم شر و فساد و تباهی میدانند، و یکی نظر کسانی که خود دنیا را خوب میدانند اما علاقه و محبت به دنیا را بد میدانند.

اما آنها که به تمام دنیا و هستی با نظر بدبینی نگاه میکنند و هستی و حیات را شر و تباهی میدانند، راه چاره و راه حلی هم برای سعادت بشر و نجات او از بدبختی ندارند مگر پوچی گرایی و خودکشی. سخیف ترین سخنان همین سخن است و بدبخت ترین مردم دنیا هم همین اشخاص هستند. اینها به قول ویلیام جیمز مانند موشی که در زیر تله جیرجیر میکند باید آه بکشند و ناله کنند.

ولی آنهایی که گفتهاند خود دنیا بد نیست علاقه به دنیا بد است، میگویند چنین نیست که باید سوخت و ساخت، راه حل برای سعادت بشر و نجات او از بدبختی این است که با این علاقهها مبارزه و ریشه آنها کنده شود، آن وقت انسان از چنگال شرور رهایی مییابد و شاهد سعادت را در آغوش میگیرد.

در جواب این گروه باید گفت گذشته از اینکه قوا و میلها و رغبتهای طبیعی و فطری که در روح است طبق یک نظر فلسفی دقیق- که اخیراً روان شناسی هم آن را تأیید کرد- قابل قلع و قمع کردن و ریشه کن کردن نیست و حداکثر این است که در اثر ریاضتها و مجاهدتها پس رانده شود و به شعور باطن بگریزد و بعد احیاناً به صورت خطرناکی از مجرای دیگری بروز و ظهور کند و تولید بیماریهای روحی و عصبی بنماید، قطع نظر از این جهت قطع ریشه علایق صددرصد بر ضرر بشر است، درست مثل این است که عضوی از اعضای او را- دست یا پا یا چشم یا بینی را- قطع کنند.

هر قوّه و غریزهای نیرویی است در وجود انسان و برای ایجاد حرکتی و کاری در وجود انسان گذاشته شده، لغو و عبث در خلقت نیست، به چه جهت باید مرکز این نیرو را خراب کرده و از بین برد؟

منطق قرآن

آن چیزی که از قرآن کریم استفاده میشود این نیست که اساساً علاقه و محبت به کائنات بد است، و راه چاره هم این تعیین نشده که علایق و محبتها را باید سرکوب