مگر نه این است که بین کار و نیرو تناسب مستقیم است؟ نیروی بیشتر، کار بیشتر و عالیتر تولید میکند. و مگر نه این است که برای بشر، دانش بزرگترین منبع نیرو و قدرت است؟ قدرت عظیم انسان که جماد و نبات و حیوان و صحرا و دریا و فضا را مسخّر کرده، از منبع عظیم علم سرچشمه میگیرد. انسان ماشین نیست که قدرتش بستگی به میزان بخار و برق و حرارت داشته باشد، حیوان هم نیست که مانند اسب و فیل همه قدرتش همان باشد که در دست و پا و پشت اوست. قدرت بیشتر انسان قدرت فکری و مغزی است. به موجب این قدرت است که چنین تمدنی عظیم به وجود آورده، قدرتهای برق و بخار و قدرتهای عضلانی اسب و فیل و هر حیوان دیگر را به استخدام خویش درآورده است.

اگر کار از علم و دانش جدا شود حداکثر اثر و ارزش کار این است که کارگر از زمین جو و گندم و سبزی و پنبه تولید میکند، از معدنْ زغال و فلزات استخراج میکند، به وسیله دامداری شیر و کره و ماست و پنیر و پشم به وجود میآورد و دیگر از این حد تجاوز نمیکند. ولی اگر کار و دانش به کمک یکدیگر آمدند و دست یکدیگر را فشردند علاوه بر همه اینها از همان پنبه و از همان پشم که با واحد تُن و خروار میفروخت و از همان ابریشم که به بهای مناسب به بازار میآورد، پارچههای گران قیمت که با واحد متر خرید و فروش بشود به وجود میآورد و از همان فلز کم قیمت ماشینهای گران قیمت به وجود میآورد. این است معنای اینکه دانش اثر و ارزش کار را بالا میبرد، و این است معنای هنر و صنعت و کار توأم با دانش. سعدی در اول باب هفتم گلستان میگوید:

حکیمی پسران را پند همی داد که جانان پدر هنر آموزید که ملک و دولت دنیا اعتماد را نشاید و سیم و زر در سفر بر محل خطر است، یا دزد به یک بار ببرد یا خواجه به تفاریق بخورد، اما هنر چشمه زاینده است و دولت پاینده و اگر هنرمند از دولت بیفتد غم نباشد که هنرمند در نفس خود دولت است، هرجا که رود قدر بیند و در صدر نشیند و بیهنر لقمه چیند و سختی بیند.