دیگران را بجای عقیده خود بگیرد و اراده دیگران را بجای اراده خود اجرا کند، فکر و نقشه دیگران را بجای فکر و نقشه خود عمل کند، به هوا و هوس و آرزوهای دیگران احترام بگذارد، تن به ذلت و اسارت و ستم بدهد. برای آزادمردان، مردن و زیر خاک رفتن بسی ترجیح دارد بر اینکه خوار و ذلیل و اسیر و بنده زندگی کنند.

امیرالمؤمنین به فرزند برومندش حسن بن علی (علیهماالسلام) میفرماید:

هرگز بنده دیگران نباش؛ خداوند تو را حرّ و آزاد آفریده است [1] در آغاز جنگ صفّین همینکه سپاه علی علیه السلام و سپاه معاویه به یکدیگر نزدیک شدند، سپاه معاویه پیشدستی کردند و جلو آب را بر سپاه علی گرفتند و مانع استفاده آنها از آب شدند و این را برای خود به فال نیک گرفتند. خبر به علی علیه السلام رسید. پیغام و نامهای برای معاویه فرستاد که ما آمدهایم بلکه بتوانیم از طریق مذاکرات اختلاف را حل کنیم و نگذاریم کار به کشتار و خونریزی بکشد و تو پیشدستی کردی و سواران خویش را برای جلوگیری از استفاده آب فرستادی.

گذشته از اینکه تو زمینه مذاکرات مسالمت آمیز را با این عمل خویش خراب کردی و گذشته از اینکه تو از قانون مردانگی و انسانیت خارج شدی و دست به عمل ناجوانمردانهای زدی و میخواهی از تشنگی سپاه من برای سپاه خودت کمک بگیری، بدان که اگر از تصمیم ناجوانمردانه خود منصرف نشوی اصحاب و یاران من نخواهند نشست و منتظر اجازه تو نخواهند ایستاد، مردانه تو را و سپاه تو را از آب دور خواهند ساخت.

ولی معاویه که این کار را برای خود فتحی میدانست، چنان مست و مغرور شده بود که این سخنان در روح او تأثیری نکرد. اینجا بود که علی علیه السلام با چند جمله چنان حس آزادگی و شرافتمندی اصحاب و یاران خود را تحریک کرد که در اندک زمانی محل آب را به تصرف خویش درآوردند. به آنها فرمود:

همانا معاویه گروهی از گمراهان و نادانان را دور خود جمع کرده و از