اینجا نشستهایم مثلًا خیال میکنیم ما که دیروز بودیم با ما که امروز هستیم صد درصد یکی هستیم در صورتی که ما در امروز نسبت به ما در دیروز خیلی تغییر کردهایم منتها تغییر نامحسوس؛ چنانکه وقتی ما به خار ساعت نگاه میکنیم آن را ثابت میبینیم، هرچه هم دقت کنیم حرکتش را نمیبینیم ولی یک ساعت دیگر میبینیم یک دوازدهم این دایره را طی کرده است. اینکه به چشم دیده نشود دلیل بر عدم آن نیست. فلاسفه درباره مسئله حرکت در عالم که اصلًا ماهیت این عالم حرکت و تغییر و تبدل است، خیلی سخنان گفتهاند. حتی حکمای اسلامی میبینید که قائل به حرکت جوهریه شدهاند و طبیعت را مساوی با حرکت و تغییر دانستهاند.

این افراد میگویند وقتی که اساسیترین اصل در این جهان تغییر باشد و هیچ چیزی در این جهان جاویدان نباشد، دین هم یکی از آن چیزهاست، پس نمیتواند جاوید بماند. همه چیز در این عالم بر ضد جاوید ماندن است.

پاسخ

اگر مسئله فقط به این صورت به شکل فلسفی خالص طرح بشود، جواب خیلی سادهای دارد و آن این است: آنچه که در جهان متغیر است پدیدههای مادی جهان هستند. در اینکه پدیدهها متغیرند شکی نیست. لهذا پیغمبر خودش چون یکی از پدیدههای جهان است متغیر است یعنی به صورت یک نوزاد متولد میشود، دوران کودکی را طی میکند، جوان میشود، پیر میشود و میمیرد. انَّک مَیتٌ وَ انَّهُم مَیتونَ [1]. ولی سخن درباره قوانین جهان است: آیا قوانین جهان هم متغیر است؟ خورشیدِ ما مسلّم پیر خواهد شد و روزی خواهد رفت. ستارگان هم همینطور.

تمام گیاهان و حیواناتی که در عالم هست مشمول این امر هستند. ولی آیا این دلیل میشود که قوانین فیزیک یا قوانین زیست شناسی هم کهنه بشوند؟ اسلام قانون است نه پدیده و آنچه متغیر است پدیده است. قرآن هم میگوید اسلام باقی میماند ولی پیغمبر میمیرد:

درباره پیغمبر میگوید: انَّک مَیتٌ وَ انَّهُم مَیتونَ ولی درباره اسلام و قرآن