بگیریم. ایمان که قراردادی نیست. ایمان یعنی وسیلهای که بتواند روح ما را بکشد و جذب کند یعنی بتواند بر سرّ ضمیر ما حکومت کند. شرط اولش این است که لااقل یک کتاب آسمانی روشنی موجود باشد که حداقل انسان اطمینان داشته باشد که این کتاب از صاحب خودش است. به قول آقای [محمّد تقی] شریعتی اگر ما وحی قرآن و نبوت خاتم را از دنیا بگیریم اصلًا نبوتِ قابل اثباتی نیست. اگر بناست بشر به یک کتاب آسمانی ایمان داشته باشد یعنی اگر یک کتاب آسمانی وجود داشته باشد که یک آدم بیتعصب بتواند روی آن لااقل فکر بکند قرآن است. هر کتاب دیگری را شما نگاه میکنید میبینید اولین شرطش معدوم است، انتسابش به صاحبش اصلًا معلوم نیست. انجیل، تورات و اوِستا اینجور است، آثاری که به پیامبران آریایی- به قول دکتر شریعتی- نسبت دادهاند این گونه است. تنها کتابی در دنیا که بهطور قطع و یقین- از آن آفتاب و از این چراغ روشنتر- میشود گفت از همان آورندهاش است قرآن است.

ریشه رویگردانی از دین در اعصار اخیر

مسئله مهمتر در اینجا این است: ما باید یک سیری و یک مطالعه اجمالی بکنیم راجع به اینکه این سرخوردگی که بشر نسبت به دین بهطور کلی در اعصار اخیر پیدا کرد ناشی از چیست؟ بدون شک یک نوع رویگردانی در بشرِ سه چهار قرن پیش تا امروز نسبت به دین بهطور کلی وجود داشته و خود دنیای اسلام هم کم و بیش دچار چنین بحرانی هست. ریشه قضیه چیست؟ گاهی بعضی سؤال میکنند که شما میگویید دین بهطور کلی فطری بشر است، اگر فطری بشر است پس چرا گروه زیادی از مردم از دین صرف نظر کردهاند؟ از امر فطری که نمیشود صرف نظر کرد.

ایندو را با همدیگر جواب عرض میکنم.

بشر دارای غرایز مختلف است، دارای نیازها و احتیاجات مختلف است و تمام این احتیاجها و نیازها از طبیعت و فطرتش سرچشمه میگیرد. اگر شما همه این نیازهای فردی و اجتماعی بشر را هماهنگ با یکدیگر اشباع کنید، بشر دنبال تمام امور فطری خودش میرود. ولی گاهی میان غریزههای مختلف، میان نیازهای مختلف جنگ انداخته میشود. فرض کنید یکی از نیازهای طبیعی بشر نیاز جنسی است. یکی هم نیاز روحی و باطنی است. شما اگر این دو نیاز را در حد خود اشباع و