اصل نیاز

اصل نیاز و احتیاج، اصلی است که در فلسفه و در علوم مورد استعمال زیادی دارد و اساساً خلقت بر اساس نیاز و احتیاج به وجود آمده است. بگذریم از آنچه که فلاسفه در باب مناط احتیاج به علت، میگویند احتیاج و امکان است، حتی در علوم جزئی نقش نیاز و احتیاج فوق العاده روشن شده است. نمیخواهم در مقدمه معطل بشوم، همین مقدار میخواهم اشاره کنم که در نظام آفرینش، تنها چیزی قابل بقاست که مورد نیاز بوده باشد و همان مورد نیاز بودن ضامن بقای اوست. به عبارت دیگر تنها چیزی قابل بقاست که اثر نیک و مفید نسبت به سایر اجزای عالم و پیکره عالم داشته باشد. اگر بیخاصیت و بیاثر باشد، محکوم به زوال و فنا و نیستی است.

قرآن میفرماید: فَامَّا الزَّبَدُ فَیذْهَبُ جُفاءً وَ امّا ما ینْفَعُ النّاسَ فَیمْکثُ فِی الْارْضِ. اوّل مثلی ذکر میکند. باران را مثل میزند که به کوهساران میبارد، سیلی جاری میشود، این سیل رودخانهها و جویها را پر میکند. در برخوردی که این سیل [با اشیاء سر راه خود] میکند و به علت خلطهایی که پیدا میکند کفهایی بر روی سیل پیدا میشود. احیاناً و بلکه همیشه این کف روی سیل را میپوشاند. قرآن میفرماید مَثَل آنچه که مفید و حق است مَثَل آن سیل است و مَثَل آنچه که مفید و مؤثر و مورد نیاز نیست مَثَل آن کف روی آب است. کف میرود، هوا میشود ولی آب باقی میماند و نتیجه میبخشد. بعد میفرماید بهطور کلی: وَ امّا ماینْفَعُ النّاسَ فَیمْکثُ فِی الْارْض..

زیست شناسها میگویند در اعضا و جوارح پیکره یک موجود زنده، هر عضوی تا وقتی قانون خلقت به او اجازه بقا میدهد که آن عضو مفید و مؤثر و مورد نیاز باشد. همینکه این عضو از اثر افتاد و دیگر مورد نیاز نبود، دستگاه منظمِ خودکار هدایت شده خلقت آن را حذف میکند، میگوید وجود تو دیگر مورد نیاز نیست باید بروی. در اقتصاد هم همیشه آن کالایی میتواند باقی بماند و در بازار عرض وجود کند که مورد نیاز باشد.

در اجتماع که بحث مورد نظر ماست این قانون حکمفرماست. هرچیزی که مورد نیاز اجتماع و مفید به حال اجتماع باشد و اجتماع را به سوی خیر و تکامل هدایت کند، در نظام خلقت باقی و برای اجتماع بشر محفوظ میماند. و اگر مورد نیاز نبود، با قسر و زور و جبر نمیتوان نگهداریش کرد. قانون خداست. اگر قرآن