هم یک شعور خاص به خود دارد. و شاید به تعبیر بالاتر، همانطور که از نظر قرآن هر فردی یک کتاب دارد که ما اسمش را نامه عمل میگذاریم (وَ کلَّ انْسانٍ الْزَمْناهُ طائِرَهُ فی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یوْمَ الْقِیمَةِ کتاباً یلْقیهُ مَنْشوراً) [1] و یک نامه عمل دارد که آن نامه عمل فردی است، هر امت هم یک کتاب مستقل دارد.

سخن علامه طباطبایی ( ره )

این را باید عرض کنیم که ما این مطلب را بیشتر از تفسیر المیزان استفاده کردهایم و لهذا خود آن تفسیر را آوردهام که بیشتر میخواهم عبارتهای آن را بخوانم.

ایشان (علامه طباطبایی) میگویند علت اینکه مورخین اسلامی قبل از هر مورخ دیگری به این فکر افتادند که بحثهای اجتماعی را مطرح کنند و برای هر قومی از آن جهت که یک قوم است، حساب مخصوصی باز کنند و برای هر قوم و ملتی روحی قائل شوند و افرادی مثل مسعودی در هزار سال پیش بلکه بیشتر و بعد ابن خلدون [سخنانی در این باب بگویند، تعالیم قرآن است.] اینها از همین قرآن الهام گرفتهاند.

فرنگیها هم این مطلب را قبول دارند که جامعه شناسی به عنوان یک علم، ابتکار اولیهاش از اروپاییها نیست، مبتکر اولیهاش را ابن خلدون میدانند. البته قبل از ابن خلدون هم خیلی افراد بودهاند ولی ابن خلدون به صورت کاملتری بیان کرده است؛ یعنی ابن خلدون بوده که در آن مقدمه خودش تصریح کرده به این مطلب که هیچ دلیلی نداریم که علوم عقلی منحصر باشد به آنچه که از قدیم به ما رسیده و یونانیان علوم را به نظری و عملی تقسیم کردهاند، و بعد علوم نظری را به شعبی تقسیم کردهاند و علوم عملی را به شعبی. ممکن است علوم دیگری باشد که اصلًا خود آن علم را بشر تاکنون نشناخته باشد و خود علم، جدید باشد نه توسعه یک علم. اصلًا علم، علم جدیدی باشد. و مدعی میشود که علم جامعه، خودش یک علمی است و مثل همه علوم دیگر موضوع و هدف و مبادی و مسائل دارد و با هیچ علمی فرق نمیکند.

کتابش ترجمه هم شده است و بسیار کتاب پرمغزی است. او برای امتها و ملتها ارتقاءها و انحطاطها قائل است و به حسب تشخیص خودش علل ارتقاءها و