تدریجاً این دوستی رو به خاموشی میرود و بعد از بین میرود. امور دیگر نیز از همین قبیل است.

اگر این حرف را بگویند، جوابش را چه مرجعی باید بدهد؟ جواب این حرف را علم روان شناسی باید بدهد که کارش تحقیق درباره غرایز بشر است. قدر مسلّم روان شناسی این نظریه را نمیپذیرد. علم امروز و روان شناسی امروز این نظریه را نمیپذیرد که در وجود بشر تنها یک غریزه اصیل وجود دارد و آن همان غریزه تلاش برای معاش است. حتی افرادی هم که افکار مادی دارند، منکر این حرفاند.

راسل معتقد است که سه غریزه در وجود انسان اصالت دارد: یکی همین غریزه تلاش برای معاش، دیگر غریزه جنسی و سوم غریزه برتری طلبی و قدرت طلبی.

دیگران برای حقیقت جویی در انسان اصالت قائلند؛ یعنی معتقدند انسان به حسب سرشت و فطرت، حقیقت جو، کاوشگر و علم طلب آفریده شده است.

بنابراین برای علم اصالت قائل هستند، برای هنر و زیبایی و اخلاق و مذهب اصالت قائل هستند. یا اگر نگوییم که بهطور کلی چنین نظریاتی هست، لااقل در علم امروز این مسائل مطرح است و هنوز اینها به یک مرحله قطعی نرسیده است که غرایز اصیل بشر چیست؟ دانشمندترین دانشمندان هم در این مسائل اختلاف نظر دارند. مثلًا بعضی میگویند مذهب یک غریزه اصیل در انسان است و بعضی میگویند نیست.

پس مطلب به این سادگی نیست که ما آن را به صورت یک فلسفه بیان کنیم و بعد بگوییم: لیس الّا و غیر از این هم چیزی نیست.

این مبتنی بر یک مسئله علمی است. این آقایان که خودشان بیش از دیگران سنگ علم را به سینه میزنند و فلسفه خودشان را یک فلسفه علمی و مبتنی بر علم میدانند، پس لااقل مبنای علمی نظریهشان را علم باید قبول کند. ولی علم چنین چیزی را تأیید نمیکند. شاید هیچ روان شناسی در دنیا نباشد که برای انسان فقط یک غریزه قائل باشد، غریزه تلاش برای معاش.

آیا وجدان فکری بشر مستقل است یا تابع؟

ریشه دیگر روانی این مطلب، مسئله فکر بشر و به عبارت دیگر مسئله وجدان ادراکی بشر و وجدان فکری بشر است. در انسان نیروی استدلال هست. انسان در