یک تشبیه که از طرف افرادی ابراز میشود، مبین تمام خصوصیات نظریاتشان باشد؛ نظریاتشان را در حرفهایشان گفتهاند.

آیا در انسان فقط غریزه تلاش برای معاش اصیل است؟

مطلب دیگر که باز باید روشن بشود این است- یعنی ما مطلب را میشکافیم و فقط به صورت شقوق ذکر میکنیم- که چرا چنین است؟ یعنی اگر ما این نظریه را قبول کردیم، باید بپرسیم چرا اینجور است؟ چرا اقتصاد اصل است و همه چیز دیگر فرع؟ ریشه این امر چیست؟.

برای این امر دو نوع ریشه میشود بیان کرد: یک ریشه، ریشه روانی است؛ بگوییم این امر از یک خصلت ذاتی روانی بشر نشأت میگیرد. ریشه دیگر مربوط به خصلت ذاتی اقتصاد از یک طرف، و خصلت ذاتی سایر مسائل از طرف دیگر است، چطور؟.

اگر بگوییم منشأش خصلت روانی است، معنایش این است که از نظر این فلسفه، انسان موجودی است که فقط یک غریزه در وجودش اصالت دارد و هیچ غریزه دیگر اصالت ندارد، و غریزهای که اصالت دارد «تلاش برای معاش» است؛ بشر اینجور ساخته شده است. همانطور که گیاهان یک ساختمان مخصوص دارند و حیوانات یک ساختمان مخصوص دارند، ساختمان انسان هم این گونه است. آنچه که در وجود انسان اصیل است، تلاش برای معاش است و هر چیز دیگر با هر رنگ دیگر که انسان داشته باشد، روح و باطن و ریشهاش باز نوعی تلاش برای معاش است؛ یعنی ممکن است تجلّیاتی در انسان وجود داشته باشد که آدمی در ابتدا نمیداند که این برای چیست، خیال میکند که امر مستقل و جداگانهای است، ولی اگر آن را بشکافد میبیند این هم از همان تلاش معاش ریشه میگیرد.

مثلًا انسان رفیقی پیدا میکند، در عالم دوستی و رفاقت اینجور خیال میکند که ما با فلان کس دوست هستیم. چرا دوست هستید؟ همدیگر را دوست داریم و به خاطر اینکه یکدیگر را دوست داریم، معاشرت میکنیم، جلسات تشکیل میدهیم، به خانه یکدیگر میرویم. ولی اگر روان بشر را بشکافند [معلوم میشود که] دوستی هم اصالت ندارد. انسان شخصی را دوست دارد که دوستی او برای معاشش مفید باشد. از همان لحظهای که دوستی با یک دوست برای معاش انسان مفید نبود،