هست، غریزه اصیلی است. حتی غریزه هنر و زیبایی در انسان هست و غریزه اصیلی است؛ یعنی انسان زیبایی را به خاطر خود زیبایی میخواهد نه به خاطر چیز دیگر. در انسان غریزه حقیقت جویی و علم خواهی هست. علم تنها به خاطر اینکه به انسان قدرت میدهد و مشکلات را حل میکند مطلوب نیست، بلکه خود علم مطلوبیت ذاتی دارد؛ یعنی اینکه انسان بداند واقعیت چیست، حقیقت چیست- ولو حقیقتی باشد مربوط به آن طرف کهکشانها و کوچکترین ارتباطی به زندگیاش نداشته باشد- باز خود «دانستن» برای انسان مطلوبیت دارد.

اگر ما این مطلب را که زیربنای هر چیزی اقتصاد است، بخواهیم بر این جهت مبتنی کنیم که «یگانه غریزه اصیل انسان غریزه اقتصادی است و سایر غرایز اصیل نیستند» حرف بسیار بیاساسی است. علمای امروز وحتی ماتریالیستهای امروز هم این را قبول نمیکنند. تاریخ هم این را نمیپذیرد. مشاهدات عینی درباره انسانها هم این را نمیپذیرد که انسان همه چیز را به خاطر منافع اقتصادی میخواهد.

زندگی خانوادگی و تمایل مرد به انتخاب همسر و تمایل زن به انتخاب همسر فقط و فقط براساس تأمین منافع اقتصادی است! چنین چیزی نیست. تاریخ و جریانهای تاریخی این را نشان نمیدهد.

ولی ممکن است کسی بگوید نظریه «اصالت اقتصاد در تاریخ» مبتنی بر نظریه «وحدت غریزه در انسان» نیست تا یگانه غریزه اصیل انسان غریزه اقتصادی باشد، بلکه مبتنی بر اصل دیگری است که میگوید: میان غریزه اقتصادی انسان و سایر غرایز یک تفاوت اصیل هست، که تا اندازهای هم حرف درستی است. درست است که انسان، برتری طلب و جاه طلب آفریده شده و غریزه قدرت اصیل است، درست است که عامل جنسی در انسان یک عامل اصیل است و همینطور سایر عوامل، اما فرق این است که خواستههای اقتصادی انسان شرط ادامه حیات است، یعنی بدون آنها زندگی امکان ندارد، ولی سایر خواستهها با اینکه اصالت دارد (یعنی انسان آنها را به عنوان مقدمه خواستههای اقتصادی نمیخواهد) در درجه دوم است؛ یعنی انسان فکر میکند باید زنده بماند تا بعد بتواند عشقش را تأمین کند، تا بعد بتواند تفنّن و زیبایی خودش را تأمین کند، تا بعد بتواند دنبال علم برود. اساس این است که آدم زنده بماند. بدون رفع نیازهای اقتصادی، اصلًا انسان زنده نمیماند.

به قول مولوی «آدمی اول اسیر نان بود». اول باید شکم سیر باشد، بعد انسان دنبال