انسان از آنها یک مرکب به وجود میآورد، مانند آب که از دو عنصر گاز ترکیب شده است. در اینجا برعکس و درست در نقطه مقابل درختها، شخصیت اجزاء اصلًا باقی نیست؛ اجزاء در این کل محو شدهاند. آنچه که الآن وجود دارد آب است با خاصیت خودش. آن اکسیژن یا هیدروژن، آن گازها با خاصیت خودشان وجود ندارند.

همین قدر هست که علم میشناسد که این آب از این دو جزء به وجود آمده ولی حسابی که الآن در کار نیست روی عناصر تشکیل دهنده است، حساب فقط روی کل است و بس.

ترکیب جامعه انسانی چگونه ترکیبی است؟

جامعه انسانی چطور؟ آیا جامعه انسانی اینچنین است؟ یعنی افراد آنقدر با یکدیگر ترکیب شدهاند که هیچ اصالتی ندارند و اصالت مال کل است؟ اینجور نیست.

جامعه انسانی نه مثل درختها یا گوسفندهایی است که در یک جا جمعاند که اصالت صد درصد مال افراد و اجزاء است، و نه مثل یک مرکب طبیعی یا شیمیایی است که اصالت صددرصد مال کل است. افراد انسان، هم محو در کل و تابع کل هستند و هم از نوعی استقلال در مقابل کل برخوردار و بهره مندند. لهذا این «جزء» میتواند «کل» خودش را تغییر دهد. انسان قادر است محیط خودش را تغییر بدهد، در عین اینکه تحت تأثیر و محکوم محیط خودش است. انسان، هم تحت تأثیر و ساخته محیط خودش است و رنگ محیط خودش را دارد و هم از نوعی آزادی و اختیار و استقلال در مقابل محیط خودش برخوردار است و حتی قدرت تغییر دادن آن را دارد.

اینکه نیروی گرداننده تاریخ- و به قول آقایان زیربنای تاریخ- چیست، به این دو شأن انسان مربوط است: یکی اینکه هر انسانی را از نظر سرشت انسانیاش باید در نظر بگیریم که غرایز حاکم بر وجود انسان، آن غرایز اصلی که انسان منهای هر تربیت و عادتی دارد، چیست؟ [و دیگر اینکه نقش فرد انسان در جامعه را باید لحاظ کنیم.].

در انسان غریزه ادامه حیات، غریزه رفع گرسنگی و عشق و تمایل به مواد خوراکی و لذت بخش از این جهت، هست. بدون شک غریزه اصیلی هم هست.

غریزه جنسی در انسان هست، غریزه اصیلی است. غریزه برتری طلبی در انسان