بعد همان چیز را با در نظر گرفتن شرایط جدید فتوا میدهد که واجب است.

تزاحم مصلحت فرد با مصلحت اجتماع

از جمله موارد باب تزاحم، مواردی است که مصلحت فرد (یعنی حکمی که به خاطر مصلحت فرد است) با مصلحت اجتماع تزاحم و تعارض پیدا میکند. البته در همه موارد اینطور نیست، ولی گاهی پیش میآید که مصلحت فرد با مصلحت جمع تعارض پیدا میکند. خیلی واضح است: برای اسلام همه فردها علی السویه هستند ولی وقتی که پای [ترجیح] مصلحت یک فرد یا مصلحت جمع در میان است، بدیهی است که آن جمع، همین فرد است به علاوه هزارها یا میلیونها نفر افراد دیگر؛ یعنی مصلحت فرد در آنجا هزارها یا میلیونها برابر شده است. [در اینجا] فرد را فدای جمع میکند.

در کتاب طاعون آلبر کامو مباحثهای است میان کامو و سارتر. کامو مدعی است در جنگها بیگناهان به هیچ وجه نباید کشته شوند ولو به این عنوان که کشتن اینها مقدمهای است برای خاموش کردن یک فتنه بزرگتر، و سارتر مدعی است که نه، در جایی که یک بیگناه وسیله قرار گرفته در دست یک عده جنایتکار و ما اگر بخواهیم رعایت بیگناهی آنها را بکنیم دست جنایتکاران را بازتر کردهایم، اینجا رعایت آن بیگناه کمک به آن جنایتکار است و خودش نوعی جنایتکاری است.

این مسئله در اسلام (در کتاب جهاد) به این شکل مطرح است که اگر دشمنی مهاجم که برای جامعه اسلامی خطر دارد، میخواهد حمله کند و آثار حملهاش هم پیش بینی میشود که [اگر] بیاید چه آثار سوئی دارد، برای اینکه مانع دفاع و حمله ما بشود به عدهای از مسلمانهایی که در دست او اسیرند- که بدون شک بیگناه هستند- تترُّس [1] کرده باشد (همین کاری که در قدیم هم معمول بوده) یعنی آنها را سپر قرار داده باشد و در پیشاپیش خودش حرکت بدهد که اگر دشمن بخواهد تیراندازی کند یا شمشیر بزند، مجبور است اول مسلمانها را بکشد تا بعد به آنها دست پیدا کند، اینجا مسلمانان در محظور قرار میگیرند: یا باید به خاطر این مسلمانهایی که سپر قرار گرفتهاند دست از دفاع بکشند و به دشمن این امکان را