کردهاند و چقدر هم غلط است! خیال میکنند این غلط با آن صنایع یک ارتباطی دارد. میگویند اگر اشتباه کرده بودند، صنایعشان آنقدر ترقی نمیکرد. آن صنایع به این چه مربوط؟ این فکر در دنیا امروز در حال شکست خوردن است (از اول هم شکست خورده بود) یعنی حتی مادی مسلکها هم دیگر چندان به این حرف اعتنایی ندارند.

فرضیه فروید

مکتب مادی دیگری پیدا شد و حرف دیگری زد. مارکس و دیگران گفته بودند مایه همه چیز و مایه تمام تجلّیات بشر شکم است. فروید، این روان شناس اتریشی، آمد و یک فرضیه دیگر آورد، گفت نه، مبدأ تمام فعالیتهای انسان امور جنسی است، امور مادی و شکمی را هم انسان برای امور جنسی میخواهد، و در واقع گفت: مایه عیش آدمی زیر شکم است. دید او خیلی بالا برده، دو سه وجب پایینتر آورد.

جبر زمان به آن مفهومی که تودهایهای دنیا میگویند غیر از آن مفهوم عام فلسفی است که ما اول عرض کردیم. میگویند همه کارها را انسان تحت تأثیر علل اقتصادی انجام میدهد. امر اقتصادی را اصل میدانند، به قول خودشان زیربنا میدانند. میگویند انسان یک موجود اقتصادی است، همه چیز را به خاطر هدفهای اقتصادی و تحت تأثیر علل اقتصادی انجام میدهد؛ یعنی هر حادثهای که در دنیای بشریت رخ میدهد، ریشه اصلیاش اقتصاد است. جبر زمان که اینها میگویند یعنی جبر اقتصادی، جبری که ناشی از علل اقتصادی است. مقصودشان از جبر زمان اولًا جبر اجتماع است که حوادث اجتماعی در یک وقت معین ضرورت دارند، و ثانیاً عللی که این ضرورتهای وقتی را ایجاد میکنند علل اقتصادی است. پس تمام حوادث تاریخ را با علل اقتصادی توجیه میکنند. مثلًا اگر شما بگویید چرا اسکندر به ایران حمله کرد و ایران را فتح نمود، آنها جز یک علت برایش ذکر نمیکنند که همان علت اقتصادی است. باز اگر بگویید چطور شد که عیسی علیه السلام یا اسلام در آن زمان معین ظهور کرد؟ میگویند این حرف ریشه اقتصادی دارد، عوامل اقتصادی ایجاب میکرد که عیسی در آن تاریخ ظهور کند و اسلام در آن تاریخ. اگر بگویید رنسانس یعنی تجدید حیات علمی و ادبی که در دنیا پیدا شد، علتش چه بود؟

میگویند علت این را هم شما باید در عوامل اقتصادی پیدا کنید. علل اقتصادی