چهره های منسوخ نشدنی

بحثی که امشب میکنیم تا اندازهای مربوط به مطالب گذشته است و هم مربوط به امشب و صاحب امشب است. همانطور که قوانین دنیا، قوانین زندگی بشر بر دو قسم است: ثابت و متغیر، شخصیتهای انسانی هم همین طورند؛ یعنی بعضی از افراد، بعضی از شخصیتها شخصیت همه زمانها هستند، مرد همه زمانها هستند، چهرههایی هستند که در تمام زمانها درخشانند، هیچ زمانی نمیتواند آنها را کهنه و منسوخ کند.

ولی بعضی از چهرهها مربوط به یک زمان و دوره خاصی است. تا آن دوره هست، چهره هم درخشندگی دارد، افراد را به دنبال خود میکشاند، در دوره خودش از آن کار ساخته است، ولی وقتی که اوضاع عوض شد بکلی آن شخصیت از آنچه که هست سقوط میکند، مردم نسبت به او یک برودت و سردی نشان میدهند. در اینجا نمیخواهم مثالی ذکر بکنم ولی خودتان میتوانید این را تشخیص بدهید. شما یک وقت میبینید شخصیتی طلوع میکند، در یک رشتهای بروز میکند به حدی که تمام مردم از او حرف میزنند، از او تعریف میکنند، یکمرتبه نام او همه جا را پر میکند. ولی همین شخصیت ممکن است دورهاش مثلًا ده سال، بیست سال، پنجاه سال باشد، بالاخره غروب کردنی است، کهنه و مندرس میشود. در شخصیتهای سیاسی، این جریان هست. میبینید هرکس چهار صباحی مرد میدان است. در شخصیتهای علمی هم همینطور است. تاریخ سراغ میدهد برخی شخصیتهای علمی را که مردم آنها را پرستش میکردند، دانشمندان آنها را تقدیس میکردند؛ یکمرتبه سقوط میکرد و شکست میخورد.

در این جهت شاید کسی مانند ارسطو نباشد. این فیلسوف معروف یونانی در تمام علوم متبحر بوده است؛ حیوان شناس، ریاضیدان، منجم و طبیب بوده است. این مرد در زمان خودش طلوع کرد به طوری که او را معلم بشر نامیدند، یعنی کسی که در تمام علوم استاد است. کم کم آنچنان شخصیتی پیدا کرد که هیچ فیلسوف و عالمی جرأت نمیکرد بگوید ارسطو اینجور گفته است و من اینجور میگویم.

میگفتند تو برخلاف ارسطو حرف میزنی؟! مردی مانند ابن سینا در مقدمه حکمة المشرقیه میگوید: ما احیاناً اگر در یک جا عقایدی داشتیم که مخصوص به خودمان بود جرأت نمیکردیم اظهار کنیم که آنها عقاید خود ماست، آنها را در لابلای عقاید ارسطو ذکر میکردیم تا مردم قبول کنند، و اگر در لابلای عقاید ارسطو