قاعده ملازمه

فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ کلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیتَفَقَّهوا فِی الدّینِ وَ لِینْذِروا قَوْمَهُمْ اذا رَجَعوا الَیهِمْ..

در شب گذشته عرض شد یکی از دستورهایی که در دین مقدس اسلام هست، دستور تفقّه است. تفقّه همان معرفت به معارف و احکام و دستورهای دین است، نه معرفت سطحی بلکه معرفت عمقی. دستور تفقّه میرساند که در دین مقدس اسلام خاصیتی وجود دارد که آن خاصیت با تفقّه روشن میشود؛ یعنی در دستورات این دین، ظاهرهایی هست و باطنهایی. البته اشتباه نشود، اینکه کلمه ظاهر و باطن میگوییم در حدود همان مسائلی است که دیشب عرض کردم و امشب هم نمونههایی عرض میکنم. این دین، تفقّه پذیر و به تعبیر دیگر اجتهادپذیر است.

اجتهادپذیری یا تفقّه پذیری این دین فرع بر این است که یک عمقی در دستورات آن و یک جریانهای مخفی در آن وجود داشته باشد که با نیروی تفقّه و اجتهاد میتوان آنها را درک کرد.

یکی از مسائلی که از صدر اول اسلام در میان مسلمین مطرح بوده این است که در این دین دستوری که تعبد محض باشد، یعنی خالی از هر مصلحت و حکمتی و صرفاً یک دستور اختراعی محض باشد، وجود ندارد. باید کلمه «تعبد» را معنی