درباره قانون است. حرف ما این است که بشر یک سلسله قوانین آسمانی دارد که این قوانین برای همیشه باقی است. چه اشتباه بزرگی است که خیال میکنند بدی برخی چیزها به واسطه کهنگی است. مثلًا میگویند فئودالیسم دیگر کهنه شده است؛ اینکه فئودالیسم و فئودال (یعنی آدمی که به زور قلدری، سرزمین زیادی را تصاحب کرده و عدهای را به زور به کار گماشته است که آنها کار کنند و او بخورد) بد است چون دیگر کهنه شده است. مثل اینکه روز اول خوب بوده چون نو بوده، عیبش فقط کهنگی آن است. خیال میکنند مثل اتومبیل است که سیستم نوش خوب است و بعد که کهنه شد، دیگر بد میشود. اصلًا من از این تعبیر حیرت میکنم که آقا دیگر فئودالیسم کهنه شده است. مگر روزی که نو بود خوب بود؟ اینها که نو و کهنه ندارد.

روز اولش هم مثل امروز بد بوده، امروز هم مثل دیروزش بد است. «کهنه شده» یعنی چه؟! به همین دلیل هر سنت قدیمی را بد میدانند. میگویند: مگر انسان یک لباس را چقدر میپوشد؟! میگوییم مگر همه چیز حکم کفش و لباس را دارد؟!.

پس این پنبه را از گوش اینها بیرون بیاورید. این اصل فلسفی در مورد قوانین و اصول صادق نیست، راجع به اشیاء و اجسام است.

نگاه اجتماعی

از این که بگذریم، مطلب به یک شکل دیگر بیان میشود- که اول عرض کردم و امشب نمیرسم پیرامون آن بحث کنم- و آن مسئله احتیاجات است. اشارهای میکنم و رد میشوم. عرض کردیم که بشر یک سلسله احتیاجات ثابت دارد و یک سلسله احتیاجات متغیر. آنها برای اینکه بفهمانند تمام احتیاجات متغیر است، این را بر یک پایه و اصل موهومی گذاشتهاند که حتی امروز خود کمونیستهای دنیا دیگر زیر بار این حرف نمیروند و آن اینکه آمدهاند هرچیزی که در اجتماع هست مثلًا علم، هنر، صنعت، قضاوت، دین و مذهب، اخلاق، معلومات، سیاست، حقوق خانوادگی، تمام اینها را به منزله شاخه درخت گرفتهاند و برای همه آنها یک ریشه فرض کردهاند که اتفاقاً آن ریشه تغییر میکند و چون ریشه تغییر میکند [نتیجه گرفتهاند که پس] همه چیز تغییر میکند. اینها ریشه همه چیز را امور اقتصادی دانستهاند؛ یعنی بشر هرچیزی را که خواسته است، برای منافع اقتصادی خودش خواسته است، و در امور اقتصادی ابزار تولید تغییر میکند. عوض شدن ابزار تولید،