را جز با خداوند با هیچ موجود دیگری برقرار کند، چیست و چگونه رابطهای است.

تعریف پرستش

برای اینکه مفهوم و معنی پرستش روشن شود و تعریف صحیحی بتوانیم از آن به دست دهیم لازم است دو مقدمه ذکر کنیم:

1. پرستش یا قولی است یا عملی. پرستش قولی عبارت است از یک سلسله جملهها و اذکار که به زبان میگوییم، مانند قرائت حمد و سوره و اذکاری که در رکوع و سجود و تشهد نماز میگوییم و ذکر لبیک که در حج میگوییم. پرستش عملی مانند قیام و رکوع و سجود در نماز یا وقوف عرفات و مشعر و طواف در حج.

غالباً عبادتها، هم مشتمل است بر جزء قولی و هم بر جزء عملی، مانند نماز و حج، که هم بر جزء قولی مشتملاند و هم بر جزء عملی.

2. اعمال انسان بر دو نوع است: بعضی از اعمال خالی از منظور خاص است و به عنوان علامت یک چیز دیگر صورت نمیگیرد، بلکه صرفاً به خاطر اثر طبیعی و تکوینی خودش صورت میگیرد. مثلًا یک کشاورز از آن جهت یک سلسله کارهای مربوط به کشاورزی را انجام میدهد که اثر طبیعی آن کارها را بگیرد.

کشاورز کارهای کشاورزی را به عنوان سمبل و علامت و به عنوان ابراز یک سلسله مقصودها و احساسها انجام نمیدهد. همچنین یک خیاط در کارهای خیاطی. ما که از منزل به طرف مدرسه حرکت میکنیم از حرکت خود جز رسیدن به مدرسه نظری نداریم؛ نمیخواهیم با این کار خود یک منظور دیگر ابراز کرده باشیم.

ولی برخی از کارها را به عنوان علامت یک سلسله مقصودها و ابراز نوعی احساسات انجام میدهیم، مانند اینکه به علامت تصدیق، سر خود را رو به پایین میآوریم و به علامت فروتنی، دم در مینشینیم و به علامت تعظیم و تکریمِ شخص دیگر خم میشویم.

بیشترین کارهای انسان از نوع اول است و کمترین آن از نوع دوم؛ ولی به هر حال قسمتی از کارهای انسان از این نوع است که کاری برای ابراز مقصودی و نشان دادن احساسی صورت میگیرد. این نوع کار در حکم کلمات و الفاظ و لغات مستعمل و رایج است که برای افاده یک منظور و ابراز یک نیت به کار میرود.

اکنون که این دو مقدمه دانسته شد میگوییم پرستش، چه قولی و چه عملی،