انواع جهان بینی

جهانبینی یا جهانشناسی، به عبارت دیگر تعبیر و تفسیر انسان از جهان، به طور کلی سهگونه است یعنی از سه منبع ممکن است الهام شود: علم، فلسفه، دین. پس جهانبینی سهگونه است: علمی، فلسفی، مذهبی.

جهان بینی علمی

اکنون ببینیم علم چگونه و در چه حدودی به ما بینایی و بینش میدهد. علم مبتنی بر دو چیز است: فرضیه و آزمون. در ذهن یک عالم برای کشف و تفسیر یک پدیده، اول فرضیهای نقش میبندد و سپس آن را در عمل، در لابراتوار مورد آزمایش قرار میدهد. اگر آزمایشْ آن را تأیید کرد به صورت یک اصل علمی مورد قبول واقع میشود و تا فرضیهای دیگر جامعتر که آزمونها بهتر آن را تأیید کند پدید نیامده است آن اصل علمی به اعتبار خود باقی است و به محض وارد شدن فرضیهای جامعتر میدان را برای او خالی میکند.

علم به این طریق به کشف علتها و کشف آثار و معلولها میپردازد؛ با آزمایش عملی، علت چیزی و یا اثر و معلول چیزی را کشف میکند و باز به سراغ علت آن علت و معلول آن معلول میرود و تا حد ممکن به کشف خود ادامه میدهد.

کار علم از آن جهت که بر آزمون عملی مبتنی است، مزایایی دارد و نارساییهایی. بزرگترین مزیت کشفیات علمی این است که دقیق و جزئی و مشخص است. علم قادر است که درباره یک موجود جزئی هزاران اطلاع به انسان بدهد؛ از یک برگ درخت دفتری از معرفت بسازد. دیگر اینکه چون قوانین خاص هر موجود را به بشر میشناساند، راه تصرف و تسلط بشر بر آن موجود را به او مینمایاند و از این راه، صنعت و تکنیک را به وجود میآورد.

اما علم به موازات اینکه دقیق و مشخص و جزئی است و درباره هر امر جزئی قادر است هزاران مسئله بیاموزاند، دایرهاش محدود است. محدود است به چه؟ به آزمون. تا آن حد پیش میرود که عملًا بتواند آن را تحت آزمایش درآورد. اما مگر میتوان همه هستی را و همه جنبههای هستی را در بند آزمون درآورد؟ علم مثلًا در تعقیب علتها و سببها و یا در تعقیب معلولها و اثرها عملًا تا حد معینی پیش میرود و بعد به «نمیدانم» میرسد. علم مانند نورافکن قوی در یک ظلمت یلدایی است که