3. شتابزدگی

هر قضاوت و اظهار نظری مقداری معین مدارک لازم دارد و تا مدارک به قدر کافی در یک مسئله جمع نشود هرگونه اظهار نظر، شتابزدگی و موجب لغزش اندیشه است. قرآن کریم مکرر به اندک بودن سرمایه علمی بشر و کافی نبودنش برای برخی قضاوتهای بزرگ اشاره میکند و اظهار جزم را دور از احتیاط تلقی مینماید. مثلًا میفرماید:

وَ ما أُوتِیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِیلًا [1].

آن مقدار علم و اطلاعی که به شما رسیده اندک است و برای قضاوت کافی نیست.

امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند در قرآن بندگان خویش را با دو آیه اختصاص داد و تأدیب فرمود: یکی اینکه تا به چیزی علم پیدا نکردهاند تصدیق نکنند (شتابزدگی در تصدیق) و دیگر اینکه تا به چیزی علم پیدا نکردهاند، تا به مرحله علم و یقین نرسیدهاند، رد و نفی نکنند (شتابزدگی در انکار). خداوند در یک آیه فرمود:

أَ لَمْ یؤْخَذْ عَلَیهِمْ مِیثاقُ الْکتابِ أَنْ لا یقُولُوا عَلَی اللَّهِ إِلَّا الْحَقَ [2].

آیا از آنها در کتاب (کتاب فطرت یا کتابهای آسمانی) پیمان گرفته نشده که جز آنچه حق است (حق بودنش محرز است) به خداوند نسبت ندهند؟

در آیه دیگر فرمود:

بَلْ کذَّبُوا بِما لَمْ یحِیطُوا بِعِلْمِهِ [3].

انکار کردند و تکذیب کردند چیزی را که به علم آن احاطه نداشتند