النّاسِ [1] یا علی علیه السلام به یارانش در صفّین میفرماید: لْحَیاةُ فی مَوْتِکمْ قاهِرینَ وَ الْمَوْتُ فی حَیاتِکمْ مَقْهورینَ [2] یا حسین بن علی علیه السلام میفرماید: لا أرَی الْمَوْتَ الّا سَعَادَةً وَ الْحَیاةَ مَعَ الظّالِمینَ الّا بَرَماً [3] یا میفرماید: هَیهاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ [4]، تکیه بر اهرم حس کرامت و شرافت ذاتی انسان است که در هر انسانی بالفطره وجود دارد.

در درجه سوم، آگاهی به حقوق و مسئولیتهای اجتماعی است. در قرآن به مواردی برمیخوریم که با تکیه بر حقوق از دسترفته دیگران و یا حقوق از دسترفته خود، میخواهد حرکت بیافریند:

وَ ما لَکمْ لا تُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذِینَ یقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْیةِ الظَّالِمِ أَهْلُها وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْک وَلِیا وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْک نَصِیراً [5].

چه میشود شما را؟ چرا نمیجنگید در راه خدا و در راه خوارشمردگان از مردان و زنان و کودکانی که میگویند: پروردگارا! ما را از این شهر ستمگران بیرون بر و به لطف و عنایت خودت برای ما سرپرست و یاور بفرست.

در این آیه کریمه برای تحریک به جهاد بر دو ارزش روحی تکیه شده است:

یکی اینکه راه، راه خداست. دیگر اینکه انسانهای بیچاره و بیپناهی در چنگال ستمگران گرفتار ماندهاند. در سوره حج میفرماید:

أُذِنَ لِلَّذِینَ یقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلی نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ. الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ یقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ