میگردد [2].

6. ماتریالیسم تاریخی خود را نقض می کند

بنا بر ماتریالیسم تاریخی هر فکر، هر اندیشه، هر نظریه فلسفی و یا علمی، هر سیستم اخلاقی به حکم اینکه تجلی شرایط مادی و اقتصادی خاصی است و وابسته به شرایط عینی خاص خویش است نمیتواند اعتبار و ارزش مطلق داشته باشد بلکه تعلق دارد به زمان خاص خودش و با گذشت آن زمان و تغییر شرایط مادی و اقتصادی که قهری و جبری و اجتنابناپذیر است، آن فکر، آن اندیشه، آن نظریه فلسفی و یا علمی و آن سیستم اخلاقی نیز صحت و اعتبار خود را از دست میدهد و ناچار فکر و اندیشه و نظریه دیگر باید جایگزین آن گردد.

بنابراین ماتریالیسم تاریخی نیز که از طرف برخی فیلسوفان و جامعهشناسان طرح شده مشمول این قانون کلی هست، زیرا اگر مشمول این قانون کلی نباشد پس استثنایی در کار است و قانون یا قوانینی علمی و فلسفی وجود دارد که اصالت دارد و تابع هیچ زیربنای اقتصادی نیست؛ و اگر خود مشمول این قانون هست پس ماتریالیسم تاریخی از نظر ارزش و صحت و اعتبار فقط در یک زمان محدود و یک دوره خاص صادق است که همان دورهای است که پدید آمده است و نه قبل و یا بعد از آن دوره. پس به هرحال ماتریالیسم تاریخی نقض شده است.

یعنی ماتریالیسم تاریخی به عنوان یک تئوری، یک نظریه فلسفی، یک امر روبنایی، یا شامل غیر خودش است و شامل خودش نیست، پس خودش نقضکننده خودش است؛ و یا شامل خودش و یا غیر خودش هست اما در یک دوره محدود، در دورههای دیگر نه شامل خودش است و نه شامل غیر خودش. عین این ایراد بر ماتریالیسم دیالکتیک که اصل حرکت و اصل پیوستگی متقابل را شامل همه چیز حتی اصول علمی و فلسفی میداند نیز وارد است و ما در اصول فلسفه و روش رئالیسم (جلد اول و دوم) درباره آنها سخن گفتهایم. از اینجا روشن میشود اینکه میگویند جهان نمایشگاه ماتریالیسم دیالکتیک و جامعه نمایشگاه