به خود تردید راه ندهد، و هم آن را به صورت یک شیء عزیز و محبوب و گرانبها درآورد در حدی که زندگی بدون آن برایش هیچ و پوچ و بیمعنی باشد و با نوعی غیرت و تعصب از آن حمایت کند.

گرایشهای ایمانی مذهبی موجب آن است که انسان تلاشهایی علیرغم گرایشهای طبیعی فردی انجام دهد و احیاناً هستی و حیثیت خود را در راه ایمان خویش فدا سازد. این در صورتی میسر است که ایده انسان جنبه تقدس پیدا کند و حاکمیت مطلق بر وجود انسان بیابد. تنها نیروی مذهبی است که قادر است به ایدهها تقدس ببخشد و حکم آنها را در کمال قدرت بر انسان جاری سازد.

گاهی افرادی نه از راه ایده و عقیده مذهبی بلکه تحت فشار عقدهها، کینهتوزیها، انتقامگیریها و بالاخره به صورت عکسالعمل شدید در برابر احساس فشارها و ستمها، دست به فداکاری میزنند و از جان و مال و همه حیثیات خود میگذرند، همچنان که نظایرش را در گوشه و کنار جهان میبینیم. ولی تفاوت یک ایده مذهبی و غیرمذهبی این است که آنجا که پای عقیده مذهبی به میان آید و به ایده قداست ببخشد، فداکاریها از روی کمال رضایت و به طور طبیعی صورت میگیرد. فرق است میان کاری که از روی رضا و ایمان صورت گیرد که نوعی انتخاب است، با کاری که تحت تأثیر عقدهها و فشارهای ناراحتکننده درونی صورت میگیرد که نوعی انفجار است.

ثانیاً اگر جهانبینی انسان صرفاً جهانبینی مادی و بر اساس انحصار واقعیت در محسوسات باشد، هرگونه ایدهپرستی و آرمانخواهی اجتماعی و انسانی برخلاف واقعیات محسوسی است که انسان در آن هنگام در روابط خود با جهان احساس میکند.

آنچه نتیجه جهانبینی حسی است خودپرستی است نه ایدهپرستی. ایدهپرستی اگر بر اساس یک جهانبینی که نتیجه منطقیاش آن ایده است نباشد از حدود خیالپرستی تجاوز نمیکند؛ یعنی انسان باید جهانی مجزا از واقعیتهای موجود، در درون خود و از خیال خود بسازد و با همان خوش باشد. ولی اگر ایدهپرستی ناشی از دین و مذهب باشد، متکی به نوعی جهانبینی است که نتیجه منطقی آن جهانبینی، پیروی از ایدهها و آرمانهای اجتماعی است. ایمان مذهبی پیوندی است دوستانه میان انسان و جهان، و به عبارت دیگر نوعی هماهنگی است میان انسان و