محکوم گروهی وجود ندارد. سایر شئون جامعه از فلسفه و اخلاق و مذهب و هنر نیز همین رنگ را پیدا میکند؛ یعنی مثلًا دوگونه فلسفه و اخلاق و مذهب و غیره بر جامعه حاکم است که هرکدام رنگ طبقه اقتصادی خاص را دارد و اگر فرضاً یک فلسفه و یا یک مذهب یا یک اخلاقْ حاکم باشد، باز هم رنگ یکی از دو طبقه را دارد که احیاناً بر طبقه دیگر تحمیل شده است؛ اما فلسفه یا هنر یا مذهب یا اخلاقِ فوقِ طبقه اقتصادی و بیرنگ امکان وجود ندارد.

نظریه دیگر این است که تکقطبی یا چندقطبی بودن جامعه وابسته به اصل مالکیت نیست؛ علل و عوامل فرهنگی و اجتماعی و نژادی و ایدئولوژیک نیز میتواند منشأ چند قطبی شدن جامعه گردد. مخصوصاً علل فرهنگی و ایدئولوژیک میتواند نقش اساسی داشته باشد و جامعه را نه به دو قطب که به چند قطبِ احیاناً متضاد تجزیه نماید، همچنان که قادر است جامعه را به صورت تکقطبی در آورد بدون آنکه الزاماً اصل مالکیت ملغی شده باشد.

اکنون ببینیم برداشت قرآن درباره کثرت جامعه چه برداشتی است؟ آیا کثرت و اختلاف را میپذیرد یا نمیپذیرد؟ و اگر میپذیرد دیدگاه قرآن از قطبی شدن جامعه دیدگاه دو قطبی است آنهم بر اساس مالکیت و استثمار یا به گونهای دیگر است؟ به نظر میرسد استخراج لغات اجتماعی قرآن و تعیین نقطهنظر قرآن در مفهوم این لغات بهترین راه و لااقل راه خوبی باشد برای به دست آوردن نظر قرآن.

لغات اجتماعی قرآن دوگونه است: بعضی از لغات اجتماعی مربوط است به یک پدیده اجتماعی، مثل: ملت، شریعت، شِرعة، منهاج، سنت و امثال اینها. این لغات از محل بحث ما خارج است. ولی یک عده لغات دیگر لغاتی است که عنوان اجتماعی برای همه یا گروههایی از انسانها به شمار میرود. این لغات است که وجهه نظر قرآن را میتواند مشخص کند، مانند: قوم، امت، ناس، شعوب، قبائل، رسول، نبی، امام، ولی، مؤمن، کافر، منافق، مشرک، مذبذب، مهاجر، مجاهد، صدّیق، شهید، متّقی، صالح، مصلح، مفسد، آمر به معروف، ناهی از منکر، عالم، ناصح، ظالم، خلیفه، ربّانی، رِبّی، کاهن، رهبان، احبار، جبّار، عالی، مستعلی، مستکبر، مستضعف، مسرف، مترف، طاغوت، ملأ، ملوک، غنی، فقیر، مملوک، مالک، حرّ، عبد، ربّ و ...

البته لغاتی دیگر به ظاهر مشابه اینها هست مانند: مصلّی، مخلص، صادق، منفق، مستغفر، تائب، عابد، حامد و امثال اینها؛ اما این لغات صرفاً به عنوان بیان یک