الف. ترکیب جامعه از افراد ترکیب اعتباری است، یعنی واقعاً ترکیبی صورت نگرفته است. ترکیب واقعی آنگاه صورت میگیرد که یک سلسله امور در یکدیگر تأثیر نمایند و از یکدیگر متأثر گردند و در اثر آن تأثیر و تأثرها و فعل و انفعالها و پیدایش زمینه، یک پدیده جدید با خواص مخصوص خود پدید آید آنگونه که در ترکیبهای شیمیایی میبینیم؛ مثلًا از تأثیر و تأثر و فعل و انفعال دو گاز به نام اکسیژن و هیدروژن در یکدیگر و از یکدیگر، پدیده جدیدی با ماهیت جدید و خواص و آثار ویژهای به نام «آب» پدید میآید. لازمه ترکیب حقیقی این است که اجزاء تشکیل دهنده پس از ترکیب و ادغام در یکدیگر ماهیت، خواص و آثار خود را از دست میدهند و در وجود «مرکب» حل میشوند.

انسانها در زندگی اجتماعی هرگز به این گونه در یکدیگر ادغام نمیشوند و در جامعه به عنوان «انسان الکل» حل نمیگردند. پس جامعه وجود اصیل و عینی و حقیقی ندارد، وجود اعتباری و انتزاعی دارد؛ آنچه وجود اصیل و عینی و حقیقی دارد فرد است و بس. پس در عین اینکه زندگی انسانی در جامعه شکل و ماهیت اجتماعی دارد، افراد اجتماع به صورت یک مرکب حقیقی به نام «جامعه» در نمیآیند.

ب. جامعه مرکب حقیقی همانند مرکبات طبیعی نیست اما مرکب صناعی هست، و مرکب صناعی خود نوعی مرکب حقیقی است هرچند مرکب طبیعی نیست.

مرکب صناعی مانند یک ماشین که یک دستگاه مرتبطالاجزاء است. در مرکب طبیعی اجزاء، هم هویت خود را از دست میدهند و در «کل» حل میگردند و هم بالتبع و بالجبر استقلال اثر خود را؛ اما در مرکب صناعی اجزاء، هویت خود را از دست نمیدهند ولی استقلال اثر خود را از دست میدهند؛ اجزاء به گونهای خاص با یکدیگر مربوط میشوند و آثارشان نیز با یکدیگر پیوستگی پیدا میکنند و در نتیجه آثاری بروز میکند که عین مجموع اثر اجزاء در حال استقلال نیست. مثلًا یک اتومبیل، اشیاء و یا اشخاص را با سرعت معین از محلی به محل دیگر منتقل میکند در حالی که این اثر نه به جزئی خاص تعلق دارد و نه مجموعه آثار اجزاء در حال استقلال و عدم ارتباط است. در ترکیب ماشین، همکاری و ارتباط و پیوستگی جبری میان اجزاء هست ولی محو هویت اجزاء در هویت کل در کار نیست بلکه کل، وجودی مستقل از اجزاء ندارد، کل عبارت است از مجموع اجزاء بعلاوه ارتباط