میشود؛ ولی جهازات روحی و معنوی و ارکان شخصیتش در مرحله بعد از رحم باید رشد داده شود و پایهگذاری گردد. از این رو میگوییم هر کس خود بنّا و معمار و مهندس شخصیت خود است؛ قلم تصویرکننده و نقاش خلقت شخصیت انسان (برخلاف شخص او) به دست خودش داده شده است.

هر موجودی غیر از انسان، میان خودش و ماهیتش تصور جدایی غیرممکن است، مثلًا میان سنگ و سنگی، میان درخت و درختی، میان سگ و سگی، میان گربه و گربهای. انسان تنها موجودی است که میان خودش و ماهیتش جدایی و فاصله است، یعنی میان انسان و انسانیت. ای بسا انسانها که به انسانیت نرسیده و در مرحله حیوانیت باقی ماندهاند مانند برخی از انسانهای بدوی و وحشی، و بسا انسانها که مسخ شده و به ضد انسان تبدیل شدهاند مانند اکثر متمدننماها.

چگونه ممکن است میان شیء و ماهیت خودش جدایی بیفتد؟ بدیهی است که ماهیت لازمه وجود است. اگر وجودی بالفعل باشد ماهیتش به تبع بالفعل است.

وجودِ بالقوّه است که ماهیت شایسته خود را فاقد است.

آنچه اگزیستانسیالیسم به نام «اصالت وجود» مینامد و مدعی است که انسان یک وجود بیماهیت است و خود با انتخاب راه خود، به خود ماهیت میبخشد، توجیه صحیح فلسفیاش همین است. فلاسفه اسلامی، بالخصوص صدرالمتألهین، تکیه فراوان بر همین مطلب دارد و از همین رو میگوید:

انسان نوع نیست، انواع است، بلکه هر فرد احیاناً هر روز نوعی است غیر روز دیگر [1].

از اینجا روشن میشود که انسان زیستشناسی، انسان بیولوژیک، ملاک انسانیت نیست؛ انسان زیستشناسی تنها زمینه انسان واقعی است و به تفسیر فلاسفه حامل استعداد انسانیت است نه خود انسانیت؛ و هم روشن میشود که بدون اصالت روح، دم از انسانیت زدن معنی و مفهوم ندارد.

اکنون که این مقدمه را دانستیم، میتوانیم مفهوم «خودآگاهی انسانی» را