از نظر مسلّمات دینی و همچنین از نظر برخی علمای دینشناسی [1]، بشر ابتدا موحد و یگانهپرست بوده است و خدای واقعی خویش را میپرستیده است؛ پرستش بت یا ماه و یا ستاره یا انسان از نوع انحرافهایی است که بعداً رخ داده است؛ یعنی چنین نبوده که بشر پرستش را از بت یا انسان یا مخلوقی دیگر آغاز کرده باشد و تدریجاً با تکامل تمدن به پرستش خدای یگانه رسیده باشد. حس پرستش که احیاناً از آن به «حس دینی» تعبیر میشود، در عموم افراد بشر وجود دارد. قبلًا از اریک فروم نقل کردیم که:

انسان ممکن است جانداران یا درختان یا بتهای زرّین یا سنگی یا خدای نادیدنی یا مردی ربّانی یا پیشوایی شیطانیصفت را بپرستد؛ میتواند نیاکان یا ملت یا طبقه یا حزب خود یا پول و کامیابی را بپرستد ... او ممکن است از مجموعه معتقَداتش به عنوان دین، ممتاز از معتقدات غیردینی، آگاه باشد و ممکن است برعکس، فکر کند که هیچ دینی ندارد. مسئله بر سر این نیست که دین دارد یا ندارد، مسئله بر سر این است که کدام دین را دارد [2].

ویلیام جیمز بنا بر نقل اقبال میگوید:

انگیزه نیایش نتیجه ضروری این امر است که در عین اینکه در قویترین قسمت از خودهای اختیاری و عملی هرکس خودی از نوع اجتماعی است، با وجود این، مصاحب کامل خویش را تنها در جهان اندیشه (دروناندیشی) میتواند پیدا کند ... اغلب مردم، خواه به صورت پیوسته و خواه به صورت تصادفی در دل خویش به آن رجوع میکنند. حقیرترین فرد بر روی زمین، با این توجه عالی، خود را واقعی و باارزش احساس میکند [3].