20. اوصاف مؤمنین و کافران و منافقان دوره بعثت.

21. مخلوقات نامرئی دیگر غیر از فرشتگان، جن و شیطان.

22. تسبیح و تحمید موجودات جهان و نوع آگاهی در درون همه موجودات نسبت به خالق و آفرینندهشان.

23. توصیف خود قرآن (در حدود پنجاه وصف).

24. جهان و سنن جهان، ناپایداری زندگانی دنیا و عدم صلاحیت آن برای اینکه ایدهآل و کمال مطلوب انسان قرار بگیرد، و اینکه خدا و آخرت و بالاخره جهانِ جاویدان شایسته این است که مطلوب نهایی انسان قرار گیرد. . معجزات و خوارق عادات انبیاء.

26. تأیید کتب آسمانی پیشین خصوصاً تورات و انجیل و تصحیح اغلاط و تحریفهای این دو کتاب.

گستردگی معانی

اینها که گفته شد اجمالی بود از آنچه در قرآن آمده است و البته حتی نمیتوان ادعا کرد که از لحاظ اجمالی نیز کافی است.

اگر تنها همین موضوعات متنوع را درباره انسان و خدا و جهان و وظایف انسان در نظر بگیریم و آن را با هر کتاب بشری درباره انسان بسنجیم، میبینیم هیچ کتابی طرف قیاس با قرآن نیست، خصوصاً با توجه به اینکه قرآن به وسیله فردی نازل شده که «امّی» و درس ناخوانده بوده و با افکار هیچ دانشمندی آشنا نبوده است، و بالاخص اگر در نظر بگیریم که محیط ظهور چنین فردی از بدویترین و جاهلیترین محیطهای بشری بوده است و مردم آن محیط عموماً با تمدن و فرهنگ بیگانه بودهاند.

قرآن مطالب و معانی گستردهای آورد و به طوری طرح کرد که بعدها منبع الهام شد، هم برای فلاسفه و هم برای علمای حقوق و فقه و اخلاق و تاریخ و غیرهم.

محال و ممتنع است که یک فرد بشر هر اندازه نابغه باشد بتواند از پیش خود این همه معانی در سطحی که افکار اندیشمندان بزرگ جهان را جلب کند، بیاورد.

این در صورتی است که آنچه را قرآن آورده است همسطح با آوردههای علمای بشر فرض کنیم، ولی عمده این است که قرآن در اغلب این مسائل افقهای جدیدی