به این تعلیمات ندارد نبوت پایان یافت؛ خیر، ابداً، نیاز به وحی جدید و تجدید نبوتها رفع شده نه نیاز به دین و تعلیمات الهی.

علامه شهیر و متفکر بزرگ اسلامی، اقبال لاهوری، با همه نکتهسنجیها در مسائل اسلامی- که ما در این کتاب و کتابهای دیگر خود فراوان از آنها سود بردهایم- در توجیه و تفسیر فلسفه ختم نبوت، سخت دچار اشتباه شده است.

معظمٌله سخن خویشتن را بر چند اصل مبتنی کرده است:

1. وحی که از نظر لغوی به معنی آهسته و به نجوا سخن گفتن است، در قرآن مفهوم گسترش یافتهای دارد که شامل انواع هدایتهای مرموز، از هدایت جماد و نبات و حیوان گرفته تا هدایت انسان به وسیله وحی میباشد. میگوید:

این اتصال با ریشه وجود، به هیچ وجه مخصوص آدمی نیست. شکل استعمال کلمه «وحی» در قرآن نشان میدهد که این کتاب آن را خاصیتی از زندگی میداند، و البته این هست که خصوصیت و شکل آن برحسب مراحل تکامل زندگی متفاوت است. گیاهی که به آزادی در مکان رشد میکند، جانوری که برای سازگار شدن با محیط تازه زندگی دارای عضو تازهای میشود و انسانی که از اعماق درونی زندگی، روشنی تازهای دریافت میکند، همه نماینده حالات مختلف وحی هستند که بنا بر ضرورتهای ظرفیت پذیرای وحی یا بنا بر ضرورتهای نوعی که این ظرف به آن تعلق دارد، اشکال گوناگونی دارند [1].

2. وحی چیزی از نوع غریزه است و هدایت وحی چیزی از نوع هدایت غریزی است.

3. وحی هدایت انسان است از نظر جمعی؛ یعنی جامعه انسانی از نظر آنکه یک واحد است و راه و مسیر و قوانین حرکتی دارد نیازمند است که هدایت شود، نبی آن دستگاه گیرندهای است که به طور غریزی آنچه مورد نیاز نوع است میگیرد.

میگوید: