تبعیضی در آن وجود نداشته باشد، آفات و بلایا وجود نداشته باشد، بلکه فنا و نیستی در آن وجود نداشته باشد؛ زیرا آوردن موجودی به هستی و لذت هستی را به او چشانیدن و سپس فرستادن او به دیار نیستی ظلم است. عادلانه بودن نظام به این است که در موجودات آن نظام نقصهایی از قبیل جهل، عجز، ضعف و فقر وجود نداشته باشد؛ زیرا همین که به اندام موجودی جامه هستی پوشانیده شد، دریغ داشتن شرایط و کمالات هستی از او ظلم است. اگر نظام موجود نظام عادلانه است پس این همه تبعیضها چرا؟ چرا یکی سفید است و یکی سیاه؟ یکی زشت است و دیگری زیبا؟ یکی سالم و دیگری علیل؟ چرا یک موجود، انسان آفریده شده و دیگری گوسفند یا عقرب یا کرم خاکی؟ یکی شیطان آفریده شده و دیگری فرشته؟

چرا همه یکسان آفریده نشدند و یا چرا کار برعکس نشد؟ مثلًا چرا آن که سفید یا زیبا یا سالم است، سیاه یا زشت یا علیل نشد؟ و همین طور ...

اینها و امثال اینها یک سلسله پرسشهاست که درباره جهان مطرح است و جهانبینی توحیدی که جهان را فعل خدای حکیم عادل علیالاطلاق میداند باید به این پرسشها پاسخ دهد.

نظر به اینکه پاسخ تفصیلی به این پرسشها کتاب مستقل پرحجمی خواهد شد، بعلاوه ما خود کتابی به نام عدل الهی در همین موضوعات نگاشتهایم و مکرر چاپ شده و در دست است و راه حل این اشکالات را در آن کتاب ارائه دادهایم، از ورود تفصیلی خودداری میکنیم و جویندگان را به آن کتاب ارجاع میدهیم. در اینجا فقط به ذکر اصولی چند که آشنایی با آنها زمینه حل اشکالات را به دست میدهد اکتفا میکنیم و نتیجهگیری را بر عهده خود خواننده محترم میگذاریم:

الف. اصل غنا و کمال ذات حق: خدای متعال به حکم اینکه واجبالوجود علیالاطلاق است و فاقد هیچ کمالی و فعلیتی نیست، هیچ کاری را برای رسیدن خودش به هدفی و کمالی و برای جبران کمبودی در خودش نمیکند؛ کار او به معنی حرکت از نقص به کمال نیست. از این رو مفهوم حکمت درباره او این نیست که او در کارهای خود بهترین هدفها را برای خود و بهترین وسیلهها را برای رسیدن به هدفهای خود انتخاب میکند. حکمت با این مفهوم درباره انسان صادق است نه درباره خدا. حکمت الهی به معنی این است که کار او رسانیدن موجودات است به کمالات و غایات وجودشان. کار او ایجاد است که خود به کمال وجود (از عدم)