اسْتَکبَروا لَوْ لا انْتُمْ لَکنّا مُؤْمِنینَ [1] مستضعفین به مستکبرین میگویند: هرچه به سر ما آمد از دست شما آمد، اگر شما نبودید ما ایمان میآوردیم. شما نگذاشتید، شما ما را اغوا کردید.

قرآن حتی اغواهای مستکبرین را نقل میکند و به صراحت قبول میکند که غِوایتها از مستکبرین شروع میشود و به مستضعفین میرسد. مستضعفین را ملامت میکند که شما چرا تحت تأثیر اینها قرار میگیرید و حرف اینها را میپذیرید؟! خود مستضعفین میفهمند که نباید دنباله روی اینها را میکردند، لذا به مستکبرین میگویند همهاش تقصیر شما بود، اگر شما نبودید ما خود به خود مؤمن بودیم (همان که عرض کردم مستضعف آن حجابی که مستکبر دارد او ندارد).

قالَ الَّذینَ اسْتَکبَروا لِلَّذینَ اسْتُضْعِفوا ا نَحْنُ صَدَدْناکمْ عَنِ الْهُدی بَعْدَ اذْ جاءَ کمْ بَلْ کنْتُمْ مُجْرِمینَ [2] ... [3] [مستضعفین در واقع میگویند] جبر محیط بود، محیط فاسد بود، بزرگترها بودند که کار جامعه و گردش کارها در دست اینها بود. اینها که اینجور بودند، ما هم مجبور بودیم. آنها هم به اینها جواب میدهند که چنین چیزی نبود. عیناً نظیر جوابی که قرآن از زبان شیطان نقل میکند که: وَ قالَ الشَّیطانُ لَمّا قُضِی الْامْرُ انَّ اللَّهَ وَعَدَکمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُکمْ فَاخْلَفْتُکمْ وَ ما کانَ لِی عَلَیکمْ مِنْ سُلْطانٍ من قدرت اجبار نداشتم که کسی را مجبور کنم الّا انْ دَعَوْتُکمْ فَاسْتَجَبْتُمْ من فقط شما را دعوت کردم شما پذیرفتید، میخواستید نپذیرید. فَلا تَلومونی وَ لوموا انْفُسَکمْ من را ملامت نکنید خودتان را ملامت کنید. ما انَا بِمُصْرِخِکمْ وَ ما انْتُمْ بِمُصْرِخِی [4] نه من میتوانم به فریاد شما برسم نه شما به فریاد من. انَّ اللَّهَ وَعَدَکمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُکمْ فَاخْلَفْتُکمْ. خدا هم وعده داده بود من هم وعده داده بودم، بیش از این که نبود. نه خدا شما را مجبور کرده بود نه من. وعده خدا حق بود وعده من باطل، میخواستید وعده خدا را بگیرید وعده من را نپذیرید.

اینها هم عیناً همین جور میگفتند. شیطان هر نوع جبر تکوینی را از ناحیه خودش نفی میکند، مستکبرین هر نوع جبر اجتماعی را از ناحیه خودشان نفی میکنند. میگویند: ا نَحْنُ صَدَدْناکمْ عَنِ الْهُدی بَعْدَ اذْ جاءَ کمْ بَلْ کنْتُمْ مُجْرِمینَ خودتان مقصر و مسئولید، یعنی واقعاً میتوانستید، خودتان مسئول خودتان بودید، میخواستید نپذیرید. نظیر همان «الَمْ تَکنْ ارْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِروا فیها» است که وقتی ملائکه به آنها میگویند: الَمْ تَکنْ ارْضُ اللَّهِ واسِعَةً یعنی هیچ جبر اجتماعی نبود، چون حداقل امکان مهاجرت و فرار که داشتید، میخواستید فرار کنید.

وَ قالَ الَّذینَ اسْتُضْعِفوا لِلَّذینَ اسْتَکبَروا بَلْ مَکرُ اللَّیلِ وَ النَّهارِ اذْ تَأْمُرونَنا انْ نَکفُرَ بِاللَّهِ وَ نَجْعَلَ لَهُ