توجیه اقتصادی تاریخ

دوره اشتراک اولیه همان دوره شکار و شبانی است، یعنی دورهای که بشر در اثر بدویت زندگی قادر نبوده که هر فردی بیش از مقدار احتیاج خود تولید کند. قهراً این زمینه، زمینه اشتراک است زیرا در این دوره انسانها مثل حیوانات زندگی میکردهاند؛ مثل مرغی که میرود دانه میچیند و فقط آن دانهای است که میچیند و میخورد، آن مرغ دیگر هم همان کار را باید بکند و یک مرغ نمیتواند مرغ دیگر را استثمار کند. دوره شکار و شبانی منطبق میشود با دوره اشتراک اولیه و لازمهاش اشتراک است. دوره دوم دوره کشاورزی است. در دوره کشاورزی، بشر تحولی پیدا میکند و میرسد به آنجا که میتواند مازاد بر زندگی فردی خود تولید کند. زمینه آن وقت برای استثمار درست میشود که یک فرد خودش کار نکند و دیگری بتواند آنقدر کار کند که هم خودش بخورد و هم مازاد را آن فرد از او بگیرد. این دوره که از نظر ابزاری دوره کشاورزی نامیده میشود، از نظر نظام اجتماعی دوره فئودالیسم نام دارد. برده داری و فئودالیسم از یکدیگر جدا نیستند، مراحل مختلف دوره کشاورزی هستند. دوره برده داری یا دوره فئودالیسم دوره استثمار است ولی استثمار به این شکل که عدهای از کار یدی دیگران استثمار میکنند، منتها یک وقت به شکل برده داری است که عدهای اساساً مالک آن افراد میشوند و یک وقت به شکل ارباب رعیتی است.

البته تقسیمات اینها با همان دنیای اروپا تطبیق میکند که در آن، نظامی بوده به نام نظام «سِرواژ» که این نظام در مشرق زمین وجود نداشته است و یک حالت بینابین بوده میان برده داری و ارباب رعیتی که در مشرق زمین وجود داشته است، به این معنی که رعیت از نظر سهمی که میبرده مالکیت شخصی داشته ولی جزء زمین بوده است؛ یعنی رعیتی که مال فلان ده بود حق انتقال از آن