مسئله بردگی در اسلام

از این بالاتر مسئله بردگی در اسلام است. مسئله بردگی در اسلام شبیه است به دیکتاتوری پرولتاریا در کمونیسم منهای مزایایی که در آن بردگی هست و در این دیکتاتوری وجود ندارد و نواقصی که در اینجا وجود دارد و در آنجا وجود ندارد. بردگی اگر از مقوله اقتصادی باشد غیرقابل توجیه است؛ یعنی ملاک بردگی مسئله بهره کشی مادی باشد که کسی به این دلیل برده کسی باشد که این بتواند از او بهره کشی کند، فلسفهاش فقط این باشد. ولی اگر بردگی از مقولات آموزشی و پرورشی باشد یعنی یک جریان عملی اجباری برای یک آموزش و پرورش اجباری، آنهم فقط درباره اسیران جنگی نه درباره همه مردم، [قابل توجیه است.] اسیران جنگی که در شرایطی در حال جنگ هستند که خون مسلمان را مباح میدانند و مسلمان هم خون آنها را مباح میداند و بعد از آنکه جنگ، سنگینی خودش را پایین نهاده است آنها را میگیرند (حَتّی تَضَعَ الْحَرْبُ اوْزارَها) [1] بعد که آنها را گرفتند این حق را دارند که خانوادههای مسلمان بدون آنکه اجحافی به آنها بکنند، به آنان همان غذایی را بدهند که خودشان میخورند و از همان لباس بپوشانند که خودشان میپوشند و کاری که حرج باشد بر آنها تحمیل نکنند، حتی آنها را در لفظ و اسم تحقیر نکنند، نام غلام و برده و بنده و عبد و غیر آن بر آنها نگذارند بلکه تعبیر فتی و فتاة بکنند- همین طوری که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود- و یک مدت از نزدیک در خانواده مسلمان باشد و بعد او را آزاد کنند؛ یعنی از این دالان تعلیم و تربیتی عبورش بدهند، به صورت یک کافرِ برده وارد بشود و به صورت یک آزادِ مسلمانِ پرورش یافته از این دالان خارج بشود. این یک نوع اعمال دیکتاتوری است ولی به یک منظور مصلحتی فرهنگی، که عملًا هم اسلام از این [قانون] برای همین منظور فرهنگی استفاده فوق العادهای برد. این، امر جایزی است. چطور دیکتاتوری طبقه پرولتاریا جایز است در صورتی که در آن هیچ منظور فرهنگی هم نیست، فقط میگوید باید فشار بر آن آورد چون قبلًا آن فشار میآورده، و [اسلام] نمیگوید باید فشار آورد، میگوید فشار نیاورید، او را در تحت یک آموزش اجباری یعنی در یک محیطی قرار بدهید که اجباراً آموزش و پرورش پیدا کند بدون آنکه فشاری روی او وارد کنید.

آنوقت ایرادی که بر این (دیکتاتوری پرولتاریا) وارد است بر آن (بردگی) وارد نیست چون بر این، ایراد وارد است که آیا جامعه شما هنوز جامعه طبقاتی است؟ فرض این است که جامعه دیگر جامعه طبقاتی نیست، همین قدر که جامعه سوسیالیستی است دیگر طبقاتی نیست. وقتی که جامعه طبقاتی نیست و مخصوصاً شصت سال و دو سه نسل از آن گذشته است، دیگر موضوعی که بهانه