حال قسمتهایی را برایتان میخوانیم. همین است که عرض کردیم ولی در عین حال میخوانیم، نقدهایی هم در ضمن هست که عرض میکنیم.

عمده بحثی که در دوره برده داری هست یکی مسئله دولت است و دیگر مسئله مذهب. اینها مسئله دولت و مسئله مذهب را در دوره برده داری مطرح میکنند، چون به عقیده اینها در دوره برده داری است که مالکیت اختصاصی به وجود میآید و این مالکیت اختصاصی زیربنای پیدایش دولت و مذهب است. دولت یک نیروی مادی اجرایی برای حفظ حریم همین مالکیت اختصاصی است و مذهب هم- از نظر اینها- یک دستگاه فکری و روحی و معنوی است باز برای تأمین و حفظ حریم همین مالکیت اختصاصی. درباره اینها بعداً بیشتر بحث میکنیم. ابتدا کیفیت انتقال از دوره اول به دوره ثانی را بیان میکند:

در اشتراک اولیه ملاحظه شد که چگونه ابزار ساده و مختصر تولیدی باعث ایجاد روابط اجتماعی مخصوص یعنی مالکیت اشتراکی تولید و محصول گردیدند. ولی به طوری که میدانیم قوای تولیدی ثابت نمیماند و تغییر میکند و تکامل مییابد و تغییرات تدریجی آن باعث تغییر ناگهانی روابط مالکیت موجود میگردد و در تحت تأثیر همین ترقی وسایل تولید است که روابط اجتماع اشتراکی اولیه متلاشی میگردد. در اثر تقسیم کار اولیه به چوپانی و زراعتی کم کم کار مبادله بالا گرفت [1]. اصولًا مبادله هنگامی ظاهر میشود که تولیدکنندگان مازاد مصرفی داشته باشند و این مازاد مصرف را مبادله نمایند.

ساده بودن ابزار ملاک اشتراک نیست

مطلب تازهای نیست، همان است که مکرر گفتهاند. در اینجا این سؤال مطرح است که چه رابطهای میتواند میان ابزار ساده و اشتراکیت باشد؟ صرف ساده بودن ابزار ملاک اشتراکیت نمیشود.

خوب، ابزار ساده باشد مالکیت هم اختصاصی و انفرادی باشد؛ این شخص ابزار سادهاش را به نفع خودش به کار ببرد، آن هم به نفع خودش. سادگی ملاک اشتراکیت نیست. چند چیز دیگر میتواند ملاک باشد که بعضی از آنها را خود اینها قبلًا گفتند. یکی اینکه تولیدْ اشتراکی باشد. این یک حرفی است. اگر ما فرض را بر این بگذاریم که در دوره اشتراکیه تولیدْ اشتراکی بوده است، میتواند ملاک اشتراکیت هم باشد. از باب اینکه افراد قدرت نداشتند به تنهایی تولید کنند، مثلًا وقتی میخواستند یک حیوان را شکار کنند کار یک فرد نبود، همه باید دور همدیگر جمع بشوند سنگ پرانی کنند و