اسلام ایرانیان

از مجموع آنچه در مباحث گذشته بیان داشتیم مقیاس و میزان ملی بودن یا اجنبی بودن یک چیز برای یک ملت روشن شد، و هم روشن شد که اسلام شرط اول اجنبی نبودن یعنی بیرنگ بودن و عمومی و انسانی بودن و رنگ یک ملت مخصوص نداشتن را داراست.

معلوم شد مقیاسهای اسلامی مقیاسهای کلی و عمومی و انسانی است نه قومی و نژادی و ملی. اسلام به هیچ وجه خود را در محدوده تعصبات ملی و قومی و نژادی محصور نکرده بلکه با آنها مبارزه کرده است.

اکنون میخواهیم ببینیم آیا اسلام شرط دوم را داراست یا نه؟ یعنی آیا اسلام در ایران پذیرش ملی داشته است یا خیر؟ به عبارت دیگر، آیا پیشرفت اسلام در ایران به خاطر محتوای عالی و انسانی و جهانی آن بوده است و ایرانیان آن را انتخاب کردهاند یا همانطور که برخی اظهار میدارند آیین مزبور را برخلاف تمایلات مردم ایران به آنان تحمیل کردهاند؟.

البته منظور ما این نیست که تنها عامل گرایش مردم غیرعرب را جهانی و عمومی بودن تعلیمات اسلامی و به عبارت دیگر اصل مساوات اسلامی معرفی کنیم؛ عامل گرایش ملتها به اسلام یک سلسله مزایاست که بعضی فکری و اعتقادی و بعضی اخلاقی و اجتماعی و سیاسی است. تعلیمات اسلامی از طرفی معقول و خردپسند است و از طرف دیگر فطری و مفهوم. تعلیمات اسلامی یک نیروی کشش و جاذبه خاصی دارد که به موجب همان جاذبه ملل مختلف را تحت نفوذ خود قرار داده است. مقیاسهای کلی و عمومی و جهانی اسلام یکی از مزایا و یکی از جنبههایی است که به این دین نیرو و جاذبه داده است. ما فعلًا درباره سایر مزایای اسلام بحثی نمیکنیم. در اینجا به مناسبت بحث «ملیت»، این عامل را مورد نظر قرار میدهیم.

در حدود چهارده قرن است که ایرانیان مذاهب سابق خود را کنار گذاشته و آیین مسلمانی را پذیرفتهاند. در خلال این قرون، صدها میلیون ایرانی با مذهب اسلامی زاده شدند و پس از گذراندن دوران زندگی با همین آیین جان به جان آفرین تسلیم کردند.