دارد که معروف است. فارابی فلاسفه قبل از خود را تحت الشعاع قرار داد. تالی تلْو ارسطو شمرده شد و «معلم ثانی» لقب یافت.

طبقه چهارم

از این طبقه افراد زیادی نمیشناسیم. آنچه از نقلها بر میآید این است که فارابی و ابوبشر متی و ابن کرنیب شاگردها داشتهاند، ولی اطلاع درستی از آنها نداریم. از شخصیتهای این طبقه:

1. یحیی بن عدی منطقینصرانی است. این مرد با ابن الندیم معاصر بوده است و ابن الندیم نسبت به پرکاری او اعجاب دارد. ابن الندیم و ابن القفطی و ابن ابی اصیبعه بالاتفاق نوشتهاند که وی شاگرد ابونصر فارابی و ابوبشر متی بوده است. همه (مخصوصاً ابن القفطی) کتابهای زیادی از او نقل کردهاند که بیشتر منطقی است، ولی احیاناً مسائلی از مسائل فلسفه اولی- که در دوره قبل از فارابی خصوصاً در مسیحیان کمتر دیده میشود- طرح کرده است. ابن الندیم و به تبع او ابن القفطی و ابن ابی اصیبعه نوشتهاند که ریاست منطقیین در زمان او به او منتهی شده بود. وی در سال 363 و یا 364 درگذشته است و گفتهاند 81 سال عمر کرده است.

2. غیر از یحیی بن عدی، در طبقه چهارم جمعیت اخوان الصفا و خلان الوفا را باید نام برد. گروهی هستند گمنام و خود خواستهاند گمنام باشند، اما نشان دادهاند که گروهی هستند هم فیلسوف و هم متدین و متعهد. به منظور اصلاح جامعه بر اساس ایدهای که داشتهاند (به کار بردن فلسفه و دین توأماً) دست به کار شده، انجمنی تشکیل داده (حزب مانند)، اعضا میپذیرفته و شروط و آدابی داشتهاند و مجموع 52 رساله که در حقیقت بیان کننده جهان بینی و ایدئولوژی آنهاست- و از یک نظر یک دائرة المعارف برای عصر آنها محسوب میشود و اثری است جاودانی و از شاهکارهای جهان اسلام- آفریدهاند. اخوان الصفا هم از اسلاف خود (مخصوصاً فارابی) متأثر بودهاند و هم در اخلاف خود اثر گذاشتهاند. هر دو قسمت نیازمند به بحث طولانی است و از حدود بحث ما خارج است.

آنچه از نام آنها بر ما آشکار است همانهاست که ابوحیان توحیدی- که تقریباً معاصر آنها بوده- فاش کرده است: ابوسلیمان محمد بن معشر بستی، ابوالحسن علی